25 Mart Cumartesi: Şabat Ahodeş

“Bu ay sizin için ayların başı olacak.” (Şemot 12:2) DÖRT ÖZEL ŞABAT- DÖRT ÖZEL PERAŞA: 4

Nazlı DOENYAS Kavram
22 Mart 2017 Çarşamba

Dört Özel Şabat’ın dördüncüsü; Roş Hodeş Nisan’dan önceki Şabat veya Roş Hodeş Şabat’a geldiğinde Roş Hodeş Nisan; Şabat Ahodeş’tir (Yeni Ay Şabat’ı). Bu Şabat’ta o haftanın peraşasına ek olarak, “Bu ay sizin için ayların başı olacak” (Şemot 12:2) pasuğuyla başlayan ve Yahudilere bir halk olarak verilen ilk mitsvayı anlatan bölüm okunur. Bu Şabat’ta bu ek bölümün okunmasının nedeni, gelen ve tüm ayların başı- kralı- olarak adlandırılan Nisan ayının önemidir.

  

Bilgelerimiz, “Bu ay sizin için ayların başı olacak” pasuğunda ‘lahem- sizin için’ ile ‘meleh-kral’ kelimesinin aynı harflerden oluşmasına dikkat çeker. Nisan ayı, Yahudilerin bir halk, Tanrı’nın Halkı olarak var olmalarını sağlayan Mısır’dan Çıkış’ın gerçekleştiği aydır. Mısır’dan Çıkış; Yahudi hayatının merkezini oluşturur; Şema ve dualarda, bayramlarda, her gün ve her Şabat’ta, Yahudi yaşamının her gününde ve her fırsatta dile getirilir. Nisan ayı, Yahudi ‘zamanının’ doğuşunu da simgeler ve Yahudi aylarının başlangıç noktasıdır. Tora’da aylar, Mısır’dan Çıkış mucizesinin sürekli olarak hatırlanması için Nisan ayı temel alınarak adlandırılır:  “Mısır’dan çıktığı yılın üçüncü ayında..” Şemot 19:2, “İkinci yılda, ikinci ayda… bulut…kalktı” Bamidbar 10:11, “Yedinci ayda, ayın biri” Bamidbar 29:1 gibi.

 Nisan ayının mana ve ehemmiyetinden dolayı, bu ayın başlangıcını önceki Şabat (veya Roş Hodeş Şabat’a düşerse o Şabat günü) Tora’dan okuduğumuz özel bölüm ve aftara ile sinagogda kalabalık bir topluluk önünde ilan ederek kutsamamız özellikle önem taşır.

Bu yıl Şabat Ahodeş, 25 Mart Cumartesi günü.

Kısaca Ahodeş Peraşası

Ahodeş Peraşası; Tanrı’nın, Mısır’dan çıkıştan iki hafta önce Moşe ve Aaron’a söylediklerinden bahseder: Yahudi halkına verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş-Yeni Ay konsepti ile oluşturulacak Yahudi takviminde Nisan ayının ‘ayların başı’ olarak kabul edilmesi, Nisan ayının 10’unda her ev halkının kurbanlık, bir yaşında bir davar edinilmesi ve bu kurbanlığın 14 Nisan’a kadar gözetimde tutulması, 14 Nisan akşamı kurban olarak kesilip kanının kapı pervazlarına ve kirişlerine sürülmesi anlatılır. Buna ek olarak daha sonra kesilen kurbanlığın matsa ve acı otlar ile Pesah kurbanı olarak yenilmesi, kapı pervazlarına kurban kanı sürülmüş olan evlerin, behorların ölümü belası sırasında atlanacağı, bu günün nesiller boyunca hatırlanacağı belirtilir. Bunun yanında yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketmekten kaçınılması ve bunun bir gün öncesinde evlerin mayadan tamamen temizlenmesi, yedi gün boyunca evlerde kesinlikle maya bulunmaması gerektiğinden söz edilir.

Roş Hodeş’in ilanı  mitsvasının önemi

Nisan ayının 1’i, Yahudi halkı için çok önemli ve tarihi bir gündür. Bu gün, Yahudilere bir halk olarak ilk mitsvaları verilir: ‘Yeni Ay’i ilan etme’ mitsvası.

Yorumcular, bu mitsva ile Tanrı’nın Yahudilere zaman üzerinde bir hakimiyet verdiğine dikkat çeker. O andan itibaren, bayramların tarihsel döngüsü, takvim, ancak ‘Yeni Ay’ ilan edildikten sonra var olabilecekti. Bunu net olarak Bayram Yom Tov Kiduş dualarının alt satırında görebiliriz: “Baruh Ata Ad. mekadeş Yisrael Veazemanim- Kutsalsın Sen Ad. İsrailoğullarını ve bayram zamanlarını kutsal kılan.”

 Hanuka bayramında hatırladığımız gibi, Yahudileri asimile etmek isteyen Suriyeli Yunanlıların şiddetle yasaklamaya çalıştıkları üç mitsvadan biri, Roş Hodeş mitsvasıydı. Çünkü Yeni Ay ilanı, bir takvimin düzenlenmesi, toplu veya kişisel her türlü özgürlüğün temel noktasıdır. Bir köle, kendi zamanının hâkimi olamaz. 

‘Roş Hodeş -Yeni Ay’ın ilanı, zaman üzerinde hâkimiyet sağlamanın yanı sıra,  Yahudilerin değişim, yenilenme, yeniden doğuş, gelişim ve yükseliş potansiyelini simgeler. Ay, Yahudi halkını sembolize eder. Ay, yükselip sonra küçülerek yok olduğu gibi, bir anda karanlıklardan çıkar, doğar ve tekrar yükselişe geçer. Ay, ümidi, bir geçmiş olduğu gibi, bir de gelecek olduğuna dair inancı temsil eder. Bu hareketlilik, Yahudilerin üstüne gelebilecek herhangi bir negatif hükmün geçici olacağını, Yahudilerin tarih sahnesinden zaman zaman yok olur gibi görülmelerine rağmen, bunun geçici olacağını, bir süre sonra Yeni Ay gibi tekrar ortaya çıkacaklarını ifade eder.

Yahudilere bir halk olarak verilen ilk mitsva: Roş Hodeş’in ilanı

Yahudilere bir halk olarak verilen ilk mitsva; ‘Yeni Ay’i İlan Etme’, iki görgü tanığı gerektirirdi. Bu kişiler, Bet Din’in karşısında ayın, gece gökyüzünden kaybolduğu zamandan sonra, ‘ilk olarak’ yeniden ortaya çıktığı, küçücük gümüş halini gördüklerine dair tanıklık ederlerdi. Ancak ondan sonra Bet Din, yeni ayın başladığını resmi olarak ilan ederdi. Günümüzde Roş Hodeş, dördüncü yüzyılda bilge Hillel II ve Hahamlar Kurulunun oluşturmuş olduğu lunisolar daimi Yahudi takvimi ile hesaplanır.

Nisan ayının önemi - Ayların başı

Bu ay sizin için ayların başı olacak.” (Şemot 12:2)

Ayların başı Nisan ayına ait birçok özellikten bazıları:

*Tora, Nisan ayından ‘Ahodeş Arişon-birinci ay’ olarak bahseder, çünkü Mısır Çıkışı’ndan sonra aylar hep Nisan ayı başlangıç alınarak sayılır.

Nisan’ın diğer adı, Hodeş Aaviv- bahar ayıdır, çünkü yeni hayat ve bitkiler serpilir ve yenilenir. Bu ayda Tanrı tarafından dünyaya yaşam ve cömertçe bolluk bağışlanır.

*Yaratılış’tan 2448 yıl sonra, 1 Nisan tarihinde, Tanrı daha yeni yeni bir halk haline gelmiş İsrailoğulları’na, bir ‘halk’ olarak ilk mitsvalarını verir: ayın hareketlerine göre düzenlenen bir takvim meydana getirmek.

*1 Nisan, Mişkan ın Tanrı hizmetine açıldığı ve ayın başından itibaren her gün bir kabilenin başkanının Mişkan’a kurban getirdiği ve bu günlerin mutlulukla kutlandığı özel bayram günleridir. Her kabile başkanı kurbanını getirdikten sonra 13. gün, Aaaron’un Menora’nın kandillerini yakması okunur, bundan sonra Pesah zamanı gelir. Pesah’ın bitiminden gelecek Roş Hodeş’e kadar çok kısa bir zaman kalır, bu şekilde Nisan ayının tamamına yakını mutlu günlerden oluşur.

*Nisan gelecek kurtuluşun gerçekleşeceğine inanılan aydır.

*Nisan ayı takvimde tüm ay boyunca Tahanunim yapılmayan tek aydır.

*Nisan, baharı simgeler, senede bir kere yapılan ve sadece bu aya ait olan bir mitsva; Nisan ayında çiçek açan en az iki meyve ağacı görüldüğünde söylenir:  “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam, Şelo Hiser Baolamo Kelum, Uvara Vo Beriyot Tovot, Veilanot Tovim, Leanot Baem Bene Adam- Kutsalsın Sen Tanrı’mız Evren’in Kralı, dünyasında hiç bir şeyi eksik etmeyen ve içinde insanoğlunun yarar sağlaması için güzel varlıklar ve faydalı ağaçlar yaratan.”

Nisan Ayı - Kimha Depisha

  Yahudi cemaatlerinde yaygın olarak Nisan’ın ilk günlerinden itibaren, toplum bireylerinin her birinin bütçesine göre Kimha Depisha- Pesah için un- fonları toplama geleneği vardır. Bu fonlar ihtiyaç sahiplerine Pesah Bayramı süresince matsa sağlamak için kullanılır. Ayrıca ihtiyaç sahiplerine bayram için şarap, et, balık gibi erzak veya bunları kendilerinin alabilmeleri için bütçe tedarik edilir.

Bu gelenek, bütün sene yapılan genel tsedaka mitsvasından farklıdır. Kimha Depisha fonları, Pesah’ın ayrılmaz parçası olan özgürlük kavramı sebebiyle, Pesah’tan önce toplanılıp dağıtılır. Çünkü kişi, sorumlu olduğu tsedaka mitsvasını yerine getirmiş olsa bile, komşusunun aç ve ihtiyaçlı olduğunu bilerek kendisini tam anlamıyla özgür hissedemeyecektir. Buna ek olarak, eğer ihtiyaç sahiplerine destek vermezse,  cemaatin içinde aç olan kişilerin olduğunu bilerek Pesah masasında nasıl gönül rahatlığıyla: “Aç olan herkes gelsin ve yesin”, ifadesini kullanabilecektir? Ancak aç olanlara bayramdan önce yemek tedarik etmek için elinden geleni yaptıysa, o zaman Seder’in başında içtenlikle: “ Eğer ihtiyaçları olduğundan haberim olmadığı için yardım edemediğim ve hâlâ aç olan kimse varsa, gelip bana katılsın ve birlikte Pesah’ı kutlayalım” diyebilir.

Herkesin kendi imkânına göre Kimha Depisha bağışları için Matan Baseter’e başvurulabilir.