El ojo malo

Dora NİYEGO Judeo-Espanyol
23 Ağustos 2017 Çarşamba

En el Oriente, los judios se kreian al ‘ojo malo’, i tuvyeron espanto de su efekto malo. Mezmo oy, oyemos la dicha ‘guadrados de ojo malo’. Las personas se kreian ke el ojo malo es kavzado por el selo. Las mujeres de un tiempo pensavan ke la primera persona ke les puede azer danyo kon su selo, era la vizina. Komo al tiempo se fekuentavan muncho kon las vizinas, eyas ya saviyan todo lo ke se pasava en las kazas. Si los de kaza teniyan entision de azer un viyaje o de merkar una koza mueva para la kaza, los de kaza miravan a eskonderlo de la vizina. ‘Lo ke no ve la vizina es milizina’ diziyan los de un tiempo. Eyos miravan a aminguar la valor de todo, del espanto del ojo malo: ‘Le merkimos una bisikletika a mi ijiko’, o por egzemplo, si los echos estavan indo bueno, se preferava de dizir ke ‘los echos no estan indo bueno’.

Si por azardo afito una koza negra en la famiya, siempre se echava la kulpa al ‘ojo malo’, i diziyan ‘mos tomaron de nazar’. Al kontrario, i kuando afito una koza buena, para aleshar el ojo malo, se diziya ‘El Dio ke mos guadre de ojo malo’.

Para aleshar el efekto del ojo malo, antes, la mijor milizina era el ‘ajo’ porke los doktores diziyan ke el ajo es bueno para todo. Mezmo Ephraim Kishon eskrivyo en una de sus konsejas ke una vez, el no pudo ganar una gratifikasion porke akel diya, el se aviya olvidado de meter un ‘ajo’ en la aldikera. A vezes, mezmo dizir el biervo ‘ajos’, ya abastava para aleshar las negras entisiones de la djente.

En la tradision del Oriente, se kreian ke la kolor ‘blö’ alesha el ojo malo. La djente se kreian ke los ojos blös tienen un poder majiko kontra el ojo malo. El ‘ojo blö’ se enkolgava en diversos lugares: en los vistidikos de los muevos nasidos, debasho del fostan de la novia, en la garganta de los mansevos, en la pared a la entrada de kaza, mezmo en el pecho de una beema kontra las desgrasyas ke puede afitar del ‘ojo malo’.

Kuando el efekto del ojo malo kavzo una hazinura, presto se yamava un damma a kaza para ke aprekante al hazino. Esta damma diziya una orasion, i pasava un punyado de sal enriva la kavesa del hazino unas kuantas vezes, para aleshar el ojo malo. A la fin, echavan la sal a la agua del kabine. Si en azyendo esto, la mano de la vieja se apezgo, es ke es el ojo malo ke kavzo esta hazinura.

Oy mezmo, kuando un vendedor pudo vender su ropa kon muncha fasilidad, se dize ke este vendedor tiene ‘mano liviana’. Las ekspresiones ‘mano pezgada’ o ‘ojo pezgado’ se empleyan mezmo oy en dia.

Anyos antes, los ke se espantavan muncho del ojo malo, se ivan ande los hahames, o ande las indivinas para ke les agan ‘kemeas’. Si malgrado

estas todas mizuras, las hazinuras i las desgrasyas no paso, las mujeres se ivan a las indivinas para ke les ‘echen plomos’. Si los plomos kaentados i diritidos aziyan muncho bruido en enduresiendo en la agua yelada, esto keriya dizir ke la persona tiene ojo enriva.

El numero ‘sinko’ siempre fue konsiderado santo en la tradision judia. El nombre del Dio en ebreo tiene sinko letras. La Torah es espartida en sinko livros. Moshe alevanto su mano ke tiene sinko dedos para salvar a los judios. Por esta razon, la mano es konsiderada komo una koza ke proteja la persona kontra el ojo malo.

Mezmo oy en dia, en Israel es uzo de enkolgar, a la entrada de las kazas, una mano de fierro kon esta orasion eskrita enriva:

De esta puerta ke no entre dingun mal,

En esta kaza ke no ayga dingun danyo,

Ke no ayga aki dingun pleto i dingun espanto, Ke esta kaza seyga bindicha kon armonia i kon pas.