Yılların Başı, Yeni Yıl ROŞ AŞANA 5778

İnsanoğlu’nun yaratıldığı gün, yılların başı Roş Aşana, ailemiz ve sevdiklerimizle bir araya gelip yeni başlayan yıl için güzel dileklerde bulunduğumuz, neşe ile kutladığımız renkli, bol sembollü ve çok mutlu bir bayramdır.

Nazlı DOENYAS Kavram
13 Eylül 2017 Çarşamba

Talmud, bayram sofrasında simgesel değerleri ve anlamları olan belirli yiyeceklerin yenilmesinin, gelecek sene için iyi birer alamet- simanim olduğu yazar. Vücudun diğer tarafları nasıl başı-roş’u takip ederse, senenin diğer günleri de senenin baş’ını, Roş Aşana’yı takip eder. Bu yüzden Roş Aşana’da geleneksel olarak acı veya ekşi yemekler yemeyiz, sofraya tuz koymayız. Senenin her günü ve özellikle senenin başı olan bu günde kızgın, sinirli, öfkeli, üzüntülü, endişeli olmamaya ağlamamaya, ‘laşon ara’ yapmamaya, başkaları hakkında negatif konuşmamaya, ağzımızdan yalnızca güzel sözler çıkarmaya dikkat ederiz.

ROŞ AŞANA SEDERİ ve SİMGESEL YİYECEKLER

Roş Aşana’nın her iki akşamı kurulan sofradaki simgesel yiyeceklerin isimlerindeki benzetmelerle, hızla çoğalmaları veya tatlı yiyecekler olmalarıyla, Tanrı’ya gelecek sene için olan iyilik, tatlılık, mutluluk ve bereket dileklerimizi ifade ederiz. Arbaa Turim, Roş Aşana’daki simgesel yiyeceklerin farklı yörelere göre farklılıklar gösterebildiğine dikkat çeker. Örneğin bolluğu simgeleyen rubia yerine herhangi bir dilde bolluğu ve bereketi simgeleyen başka bir yiyecek de kullanılabilir. Bu yüzden birçok kişinin Roş Aşana’da havuç yemesinin sebebi, Yidiş lisanında ‘havuç- mehren’in, ‘mehr-daha fazla’ kelimesine benzemesidir.

Roş Aşana sofasındaki yiyecekler, sadece bu dilekleri seslendirmemize, şekil vermemize yardımcı olan araçlardır. Yoksa elbette ki senenin tatlı geçmesinin garantisi Roş Aşana’da tatlı yemek değildir. Tanrı’nın bize hediye ettiği her bir günü en iyi en verimli şekilde değerlendirmek, Tanrı’nın bizim için her an yaratmaya devam ettiği dünyanın tadına varabilmek, ancak günlük hayatımızın her alanında Tanrı ile bağlantıda yaşayarak gerçekleşebilir. Sadece senenin başı Roş Aşana’da değil, yaşadığımız her gün Tanrı’nın sonsuz İyiliğini, Sevgisini, Merhametini, Korumasını, Bereketini kalbimizin içinde hisseder ve teşekkürlerimizi dile getiririz. Bunun yanında bize bağışlanan her yeni gün, her yeni ay ve her yeni yılda Tanrı’nın, dünyadaki temsilcileri olmaya layık şekilde davranmaya niyet ederiz.

Roş Aşana sofrasına oturmadan önce etrafımızdakileri, sonra hayatımızakileri kalbimizde affeder, barış ve sevginin kalbimizi sarmasına izin veririz.

TÖREN

Roş Aşana Sederi-düzeni, tüm ailenin birarada olduğu, anlamlı bir tören şeklinde gerçekleşir. Bu iki gecedeki küçük törende, cemaatler arası farklılıklar görülse de, İstanbul’daki geleneğe göre tören, aşağıdaki gibidir:

 

1- KİDUŞ: Bayramın her iki gecesinde - bu yıl 20 Eylül Çarşamba akşamı ve 21 Eylül Perşembe akşamı - sinagogdan eve gelindiğinde şarap eşliğinde Kiduş yapılır.

“Savri Maranan! Lehayim!

Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Bore Peri Agefen.(Amen)

Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Bahar Banu Mikol Am,Veromemanu Mikol Laşon, Vekideşanu Bemitsvotav. Vatiten Lanu, Ad.Elo-enu, Beaava, Et Yom Azikaron Aze, Et Yom Tov Mikra Kodeş Aze, Yom Terua, Mikra Kodeş, Zeher Litsiyat Mitsrayim, Udvareha, Malkenu, Emet Vekayam Laad.

Baruh Ata Ad.Meleh Al Kol Aarets Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron. (Amen)”

Şeeheyanu: Her iki gece de Kiduş’ta ‘Şeeheyanu’ berahası (şükür duası) söylenir:

“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Şeeheyanu Vekiyemanu Veigianu Lazeman Aze. (Amen) / Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizi Yaşatan, Ayakta Tutan ve Bu Günlere Eriştiren.”

Roş Aşana’nın ikinci akşamı Şeeheyanu Berahasını söylerken masaya nar getirmek adettir. Bulunamıyorsa yeni bir kıyafet, yeni bir gömlek, takım elbise vb. üzerine de söylenebilir. Onlar da yoksa yine söylenir.

 

 2- NETİLAT YADAYİM: Kiduş’tan sonra Netilat Yadayim ritüeline uygun şekilde eller yıkanır.

Bu pasuğu söylemeyi adet edinmiş kişiler, Netilat Yadayim* berahasından önce bu pasuğu söyler:

“Seu Yedehem Kodeş Uvarehu Et Ad.

*Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav, Vetsivanu Al Netilat Yadayim. / Ellerinizi Kutsal’a (Tanrı’ya) Doğru Yükseltin ve Tanrı’yı Kutsayın: Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizleri Mitsvalarıyla Kutsayan ve Bize Ellerimizi Yıkama Mitsvasını Veren.”

 

 3- AMOTSİ: Roş Aşana için halla, yuvarlak olarak yapılır. Yuvarlak şekil, bazı yorumlara göre yaşam döngüsünü ve kesintisiz mutluluk ve bereketi simgeler.

İki bütün ekmek üzerine beraha söylenir. Amotsi berahasını söylemeden şu cümleyi okumak adettir:

“Ene Kol Eleha Yesaberu, Veata Noten laem Et Ohlam Beito

Poteah El Yadeha, Umasbia Lehol Hay Ratson

Baruh Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron / Herkes Umutla Gözlerini Sana Doğru Çevirir ve Sen Onlara Gıdalarını Zamanında Verirsin.

Elini Aç ve Tüm Canlıların İsteklerini Yerine Getir.

Kutsaldır İsrailoğullarını ve Anımsama Günü’nü Kutsayan.”

Ekmek kesilir ve Türk Sefarad Cemaatinde şekere veya bala batırılır. Bunun amacı, yeni yılın şeker ve bal gibi tatlı geçmesini dilemektir.

“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Amotsi Lehem Min Aarets / Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Topraktan Ekmek Çıkaran.”

4- SİMGESEL YİYECEKLER: Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘Yei Ratson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile, Yei Ratson’lar okunmalıdır. ‘Yei Ratson’, ‘Sen’in isteğin şöyle olsun ki.’ anlamını taşır ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur.

a) Elma Tatlısı - Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetithadeş Alenu Şana Tova Umtuka, Mereşit Aşana Vead Aharit Aşana. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Yeni Yılın Başından Sonuna Kadar İyi ve Tatlı Bir Yıl Olması Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından elma tatlısı yenilir. Bu şekilde, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileği ifade edilir.

Zohar, Cennetten; ‘Kutsal Elma Bahçesi’ olarak bahseder. Roş Aşana’da elmayı yerken sadece tatlılığını değil, Cenneti simgelediğini de akılda tutarak yeriz. Maharil, elma-tapuah’ın kokusunun, Yaakov Avinu’nun babasından beraha almaya geldiğinde beraberinde gelen kokuya benzediğini anlatır. “...İşte oğlumun kokusu, tıpkı Tanrı’nın mübarek kıldığı bir çayırın kokusu gibi.” (Bereşit 27:27). Biz de Yaakov Avinu gibi güçlü berahalar alma dileğimizi aklımızda tutarak elma veya elma tatlısı yeriz.

Bal-devaş, tatlı olmasının yanında gematriyası Merhametli Baba’nın İbranice’sine eşittir-Av Arahamim. Tanrı’nın bizleri yargılarken her zamanki gibi merhametli davranması dileğimizi aklımızda tutarak elmayı bala batırırız.

b) Pırasa - İbranicede pırasa, ‘kartidir. Bu kelime, düşmanların içlerinde var olan kötülük için söylenen ‘şeyikaretu - (içlerindeki kötülükler ) yok olsunlar’ ile benzeşir. Aynı şekilde günahlarımızın da yok olması isteğini dile getirir. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyikaretu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Tarum Yadeha Al Tsareha Vehol Oyeveha Yikaretu. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin- İçindeki Kötülüğün- Yok Olması Sen’in İsteğin Olsun. Kolunu Kaldırıp, Sana Karşı Gelenlerin-İçindeki Kötülüğü- Yok Et.”

Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.

c) Pazı - İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistaleku-uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. Aynı şekilde günahların da bizden uzaklaşması dileğini ifade eder. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu Şeyistaleku Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.

Suru Mimeni Kol Poale Aven Ki Şama Ad. Kol Bihyi, Suru Suru Tseu Mişam Tame Al Tigau Tseu Mitoha İbaru Nosee Kele Ad. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin Uzaklaşmaları Sen’in İsteğin Olsun. Kötülük Yapanlar, Benden Uzaklaşsın! Çünkü Ad. Ağlayışımı Duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan Ayrılın! Ritüel Olarak Temiz Olmayan Nesnelere Dokunmayın! Oradan Çıkıp Temizlenin, (Siz) Ad.’ın Eşyalarını Taşıyanlar.”

Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.

d) Hurma - İbranicede hurma, ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanların içindeki kötülükler için söylenen, ‘şeyitamu- (içlerindeki kötülükler) sona ersinler’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyitamu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Yitamu Hataim Min Aarets Urşaim Od Enam Barehi Nafşi Et Ad.

Uvhasdeha Tatsmit Oyevay Veaavadta Kol Tsorere Nafşi Ki Ani Avdeha. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin-İçlerindeki Kötülüğün- Tükenmiş Olması Sen’in İsteğin Olsun. Günah ve Kötülük Yeryüzünden Silinsin. Ruhum, Ad.’ı Kutsa. Tanrı’yı Övün. Ve Tanrı’m Sonsuz İyiliğinle, Düşmanlarımı ve Ruhuma Eziyet Edenlerin –İçindeki Kötülüğü- Yok Et. Çünkü ben, Kulunum.”

Ve birer hurma yenilir.

e) Kabak - İbranicede kabak, ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra-yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu-okunsunlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetikra Roa Gezar Dinenu, Veyikareu Lefaneha Zahiyotenu. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Bizimle İlgili Olumsuz Kararların Yırtılması ve Sen’in Önünde Sadece Sevaplarımızın Okunması, Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.

f) Balık - Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranice’si ‘rubya olup, ‘rav-çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme âdeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu./ Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, İyi Davranışlarımızın Balıklar (börülce) Gibi Çoğalması, Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.

g) Kuzu başı - yoksa balık başı - İbranicede baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu, Şeniye Leroş Velo Lezanav. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Daima Baş Olmamız ve Kuyruk Olmamamız Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından baş kısmından bir parça yenilir. Bayram sofrasında başın, evin reisine servis edilmesine özen göstermek de adettendir. Bu adet, aile reisinin yaşamının uzaması ve ailenin köle değil, hür olmasını dilemek anlamındadır. Balığa bakarken aynı zamanda Tanrı’nın bizleri nazardan korumasını da dileriz.

İkinci gece ek olarak Pri Hadaş - Yeni Meyve - Nar: İkinci gecede Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş olan yeni bir meyve, geleneksel olarak nar bulundurulur. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur.

Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu Karimon. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Sevaplarımızın Nar (ın taneleri gibi çoğalması) Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından nar yenir.

Kutsal Topraklar’da yetişen yedi meyveden biri olan nar, (diğerleri buğday, arpa, üzüm, incir, zeytin ve hurma) geleneksel olarak bereket, verimlilik ve sevgiyi (Şir Aşirim 4:3, 8:2) simgeler. Narı yerken gelen yeni senenin de narın simgelediği şekilde bereketli, verimli ve sevgi dolu olmasını dileriz.

Narın içinde 613 nar tanesi olduğuna inanılır. Bu taneler 613 mitsvayı simgeler. Narı yerken bu mitsvaların bizi Tanrı’ya bağladığını, Tanrı ile yakınlaştırdığını aklımızda tutarız.

Seder bittikten sonra zengin et çeşitleriyle bezenmiş bayram yemeğine başlanır. Yemekten sonra eller yıkanır ve Birkat Amazon duası, Roş Aşana için gerekli kısımlar eklenerek okunur.

 

Roş Aşana Felsefesi ve Roş Aşana Videoları: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=64&Itemid=22

Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık - Roş Aşana, Rubin Ofset-Şabat ve Bayramlar için Kiduş ve Berahalar, Haftanın Peraşası Grubu’nun RoşAşana Sederi, Rosh Hashanah-Its Significance Laws and Prayers, The Koren Sacks Rosh Hashana Mahzor, Every Person’s Guide to the High Holy Days kitaplarından ve www.chabad.org, www.myjewishlearning.com, www.morashasyllabus.com, www.jewishledger.com sitelerinden derlenerek hazırlandı. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiğinden, özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.