Adım Adım Roş Aşana

Tanrı’nın Krallığı’nın ilan edildiği, dünyanın ve insanoğlunun yaratılışının hatırlandığı, şofar sesi ile insanın yargılanmasının başladığı, Tanrı’nın bizi hayat için hatırlamasını ve Yaşam Kitabına yazması için dua ettiğimiz Roş Aşana, kelime anlamıyla ‘yılın başı’ anlamına gelir. Roş Aşana bir yargı günüdür. Bu yüzden bayramlarda okunan Allel duası söylenmez. Melekler neden Allel okunmadığını sorduklarında, Tanrı şöyle cevap verir: “Önümde herkesin kaderini belirleyecek Yaşam Kitabı ve Ölüm Kitabı açık dururken, kimse kaderini bilmiyorken, bu denli endişe verici bir zamanda, nasıl Allel söyleyebilirler ki?” Buna rağmen Roş Aşana Bayramı, sinagogda özel dualar ve şofar sesleri, evlerde ailelerin bir araya geldiği bayram sofraları, simgesel yiyecekler ve neşeyle kutlanır. Peki, bu kadar önemli bir yargı gününde insan nasıl neşeli olabilir? Çünkü Yargılayan, bize yaşamımızı ve her şeyimizi sağlayan Sevgili Baba’mızdır. Yargılayanın Sevgi Dolu Babamız olduğunu bildiğimiz gibi; bizim idrak edemeyeceğimiz sonsuz sevgisi, merhameti ve bağışlayıcılığı ile hatalarımızdan pişman olup samimiyetle içimize, özümüze, O’na döndüğümüz takdirde bizi tüm günahlarımızdan arındıracağını da biliriz. İşte bu güvenle, yargı günü olmasına rağmen kendimizi mutlu, güvende ve gelecekten umutlu hissederiz.

Bu duygularla soframızı gelecek yıl için dileklerimizi ifade eden simgesel yiyeceklerle donatır, Roş Aşana halla ekmeğimizi, geleneksel olarak yuvarlak şekilde yaparız.

Yuvarlak halla bir yoruma göre tacı simgeler.  Biz de Tanrı’nın, bizim ve tüm evrenin Kralı olarak taçlandırıldığı Roş Aşana’da ‘halla’yı bu şekilde yaparız  Bir başka yoruma göre, yuvarlak halla aynı zamanda kesintisiz hayat döngüsünü, gelecek yılın hiçbir üzücü kesintiye uğramadan, tam bir mutlulukla geçmesi ve Tanrı’nın bize bağışladığı nimetlerin kesintisiz olarak akmaya devam etmesi dileğini temsil eder. Masaya koyduğumuz yuvarlak ‘halla’larla bu dileklerimizi ifade ederiz.

Yaygın bir gelenek olmamasına rağmen, bazı cemaatlerde her yıl Roş Aşana için yeni bir mutfak bıçağı alınır. Bunun çıkış yeri ise, insanın geçim kaynağı-parnasa’sından sorumlu olan meleğin adının Hatah-kesmek olmasıdır. Ayrıca Aşre duasında, “…Poteah et yadeha umasbia lehol-hay ratson.-Elini aç ve tüm canlıların isteklerini yerine getir” kısmındaki “umasbia-yerine getir” kelimesinin nümerik değeri 428, “hatah” kelimesinin nümerik değeri ile aynıdır. Yeni bir bıçak ve bunun kelime anlamı ile gelecek yıl için iyi bir geçim dileklerimizi yansıtırız.

Roş Aşana’da geleneksel olarak beyaz giyeriz.  Beyaz renk, farklı yorumlara göre, günahlar affedildikten sonra ulaşılan arınmayı, yenilenmeyi, anne sütü gibi sevgi ve merhameti, melekler gibi günahsızlığı ve saflığın en üst seviyesini ve bu seviyeye ulaşabilme dileğini temsil eder.

Şofar Sesi ile Anılma Günü- Zihron Terua, Şofar Çalınma Günü- Yom Terua, Yargı Günü- Yom A-din, Hatırlama Günü- Yom A-Zikaron, Dünyanın Yaratıldığı Gün- Yom Arat Olam gibi farklı isimlerle anılan Yılın Başı- Roş Aşana bu yıl 20 Eylül Çarşamba ve 21 Eylül Perşembe akşamları ile 21 Eylül Perşembe ve 22 Eylül Cuma günleri kutlanıyor.

20 Eylül (29 Elul) Çarşamba

 Sabah duasından önce Selihot duası yapılır. Selihot’ta şofar çalınan cemaatlerde bile, Roş Aşana arifesindeki Selihot’ta şofar çalınmaz.

 Sabah duasından sonra, sene içinde Tanrı’ya karşı söz verilip de yerine getirilmemiş olan vaatlerin geçersiz kılındığı ‘Atarat Nedarim-Yeminlerin İptali’ töreni gerçekleştirilir.

Kişi, yıl boyunca Tanrı’ya karşı birçok Neder- vaatte bulunmuş olabilir. Bunların bazılarını yerine getirmiş, bazılarını ise getirememiş olabilir. Roş Aşana’ya girmeden, kişileri tutamadıkları vaatlerin ağırlığından kurtarmak için, Roş Aşana’dan önceki gün Selihot duasının sonunda, Atarat Nedarim töreni yapılır.

 Perşembe ve cuma günleri Yom Tov’dur. Yom Tov’dan Şabat’a yemek pişirme hazırlığı yapmak yasaktır. Bu nedenle çarşamba günü bir katı yumurta ve ekmek alınır, Eruv berahası:               

“Baruh Ata Ad. E-loenu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Al Mitsvat İruv- Bizleri mitsvalarıyla kutsayan ve bizlere İruv (karıştırma/birleştirme) mitsvasını veren Evrenin Kralı, Sen Tanrı’mız Mübareksin” söylenir.  Ayrıca şu sözler söylenir:” Bu İruv sayesinde, fırın işi şeyler yapabilelim, yemek pişirebilelim, Şabat mumlarını yakabilelim ve Şabat için olan tüm ihtiyaçlarımızı henüz Yom Tov’ken yapabilelim.” Ve bu İruv ile cuma günü işlerine başlanmış sayılır. Yoksa cuma günü yemek pişirilemez.

Şabat günü için yemek pişirmeyi dinen uygun hale getiren Eruv Tavşilin-İruve Tavşilin (Pişmiş Yiyeceklerin Birleştirilmesi) bayram şerefine mumların yakılmasından önce yapılır.

Detaylı İruve Tavşilin kuralları:

El Gid Para El Pratikante-Gözlem Yayıncılık. S.249

ve

http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1032&Itemid=169

 Yom Tov’da daha önceden yakılmış bir ateşten faydalanılabilir. Bugün bu amaçla en az 25 saat yanacak bir mum yakılır. Bu mumun bitmesine yakın, onun ateşiyle yine en az 25 saat yanacak başka bir mum yakılır, böylece cuma sabahı bu ateşten faydalanılarak Şabat yemekleri yapılabilir.

 Güneş batmadan önce, Roş Aşana Bayramı şerefine kandiller yakılır:  ‘’Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu leadlik Ner Şel Yom Tov -Bizleri Mitsvaları ile Kutsayan ve Bizlere Yom Tov Mumlarını Yakma Mitsvasını Veren Evren’in Efendisi Sen Tanrı’mız Mübareksin.”

 Akşam duası sonrasında, herkes birbirine “Leshana Tova Tikatev Vetehatem -İyi Bir Sene İçin Yazılasın ve Mühürlenesin” ; “Tizku Leşanim Rabot –A-llah Çok Senelere Nasip Etsin.” dileklerinde bulunur.

 Bayrama özel Kiduş söylendikten sonra ekmek, her zamankinden farklı olarak şekere veya bala batırılarak Amotsi yapılır. Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenir.

Aşkenaz’lar Şeeheyanu berahasını bayram mumlarını yakarken söyler.

 Gelecek yıl için umutlarımızı ve dileklerimizi simgeleyen sembolik yiyecekler, bir düzen çerçevesinde, ilgili dua eşliğinde yenilir.

 Simgesel yiyecekler ve dualarından sonra bayram onuruna özenle hazırlanmış bayram yemekleri yenilir.

 Yemekten sonra eller yıkanır ve Birkat Amazon duası, Roş Aşana ile ilgili bölümler eklenerek okunur.

 

Roş Aşana Takvimi

 Nazlı Doenyas

21 Eylül (1 Tişri) Perşembe-Roş Aşana’nın İlk Günü-Yom Tov

Bütün Yahudilerin, sabah duasında Şofar sesini dinlemek üzere sinagoga gitmesi gerekir. Roş Aşana’da tamamı 100 ses olarak çalınan Şofar’ı dinlemek, Tora’dan gelen bir mitsvadır ve Roş Aşana’ya ait en temel mitsvadır.

Şofar sesi, kralın taç giyme törenini ilan eden trompet seslerini simgeler. Roş Aşana, insanın yaratıldığı ve dünyanın kuruluşunun tamamlandığı gün olduğu için, dünyanın doğum günü olarak kabul edilir. Bu günde, Yahudiler, Tanrı’yı tüm evrenin Hâkimi, Kralı olarak taçlandırır ve şofar sesiyle bunu tüm dünyaya ilan eder.

Bunun yanında Şofar, davranışların gözden geçirilmesini ve Tanrı’ya dönülmesini hatırlatır. Tanrı, içtenlikle pişman olan ve teşuva yapan- O’na dönen kişileri her zaman affeder.

Ayrıca Şofar sesi, Sina Dağında Tora verilirken duyulan şofar seslerini anımsatır ve Tanrı’ya dönmeyi hedefleyen bu pişmanlık gününde Tora, bir anlamda yeniden kabul edilir.

Buna ek olarak koçboynuzundan yapılan şofar, Akeida –  Yitshak’ın, tam kurban edileceği sırada, onun yerine kurban edilmek üzere Tanrı tarafından yollanan koçu sembolize eder. Yahudilerin Tanrı’ya olan sevgi, sadakat ve güveninin, Avraam Avinu gibi olması gerektiğini vurgular.

Ayrıca, bu şekilde Tanrı’nın;  atalarımız Avraam ve Yitshak’ın fedakârlıklarını hatırlayarak, onların çocukları olan bizlere de merhamet etmesi için dua edilir.

 Roş Aşana’nın birinci günü öğleden sonra akan bir su kenarına gidilerek Taşlih duası yapılır. Bu dua sonunda üstlerimizi, ceplerimizi silkeleyip peygamber Miha’nın sözleriyle, Tanrı’nın sonsuz iyiliğiyle bize karşı bağışlayıcı davranması, günahlarımızı silmesi, hatalarımızı bir daha hiçbir zaman hatırlanmayacakları, dikkate alınmayacakları, akla gelmeyecekleri denizin derinliklerine atması için dua ederiz. Suyun, cebin içinde kalan kırıntıları sürükleyip götürdüğü gibi, yapılan teşuva sonucunda günahları da alıp götürmesini ümit ederiz. Simgelerin işlevi sadece dileklerimizi görsel hale getirmektir. Akan su kenarında üzerimizi silkelemek, sadece günahlarımızdan arınma isteğimizi gösterir. Günahlarımızdan arınma sağlayan, su kenarında üzerimizi silkeleme hareketi değil, günahlarımızın ve hatalarımızın üzerine düşünmek, bunları yapmaktan vazgeçmek, ilerde de yapmamaya niyet etmek, bunları yapmış olmaktan dolayı suçluluk duymak ve bunları yapmış olduğumuz Tanrı’ya veya kişilere sözlü olarak itiraf edip özür dilemektir.

 Bu gece masada yeni, turfanda bir meyve bulunmalıdır.

*Bayrama özel Kiduş okunurken, o ‘yeni meyve’ düşünülerek, yine Şeeheyanu berahası söylenir.

Yeni meyve yoksa yeni bir kıyafet, yeni bir gömlek, takım elbise vb. üzerine de söylenebilir. Onlar yoksa yine de Şeeheyanu berahası söylenir.           

  Ekmek yine şekere veya bala batırılır.

 Bu gece de, gelecek yıl için umutlarımızı ve dileklerimizi simgeleyen sembolik yiyecekler, bir gece önceki gibi, aynı düzen çerçevesinde, ilgili dua eşliğinde yenilir.

 Simgesel yiyecekler ve dualarından sonra yine bayram onuruna özenle hazırlanmış bayram yemekleri yenilir.

 Yemekten sonra eller yıkanır ve Birkat Amazon duası, Roş Aşana ile ilgili bölümler eklenerek okunur.

22 Eylül (2 Tişri) Cuma- Roş Aşana’nın İkinci Günü-Yom Tov

Bütün Yahudilerin, sabah duasında, tamamı 100 ses olarak çalınan şofar sesini dinlemek üzere sinagoga gitmesi gerekir.

 Cuma Yom Tov olduğu için Şabat mumları,  çarşamba günü Yom Tov başlamadan yakılmaya başlamış bir ateşten faydalanılarak yakılır:

“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Şabat -Bizleri Mitsvaları ile Kutsayan ve Bizlere Şabat Mumlarını Yakma Mitsvasını Veren Evren’in Efendisi Sen Tanrı’mız Mübareksin.”

23 Eylül Cumartesi- Şabat Teşuva (Şuva)

Roş Aşana ile Kipur arasındaki Şabat’ta okunan aftara Vayeleh, “Şuva Yisrael Ad Aşem Elo-eha – Tanrı’n Aşem’e Dön Ey Yisrael!” cümlesiyle başlar. Bu aftara, İsrailoğulları’nı Teşuva’ya-Tanrı’ya, kendi özüne dönmeye davet ettiği için, bu özel Şabat da, “Şabat Şuva” olarak adlandırılır. Başka bir yorum da, bu özel Şabat’ın, Roş Aşana ile başlayan ‘On Teşuva Günü’nün içinde olmasıdır. 

Roş Aşana Sederi, Felsefesi, Şofarın Sembolizmi, Roş Aşana Videoları: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=64&Itemid=22

 

*Gedalya Orucunun tarihçesi: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2583&Itemid=168

24 Eylül Pazar– Tsom Gedalya-GEDALYA ORUCU

Bar/Batmitsva yaşını geçmiş her Yahudi erkek ve kadın, bu orucu tutmakla yükümlüdür.

 İsrail topraklarının valisi Gedalya Ben Ahikam çok üzücü bir şekilde Roş Aşana ve Yom Kipur arasındaki bu çok özel dönemde Yişmael ben Netanya tarafından öldürülür. Bunun sonucunda, Yahudiler toplu olarak bu bölgeden kaçar ve artık İsrail topraklarında hiçbir Yahudi kalmaz. Bu acı olay anısına tutulan Gedalya Orucu, bu yıl pazar sabahı gün ağarmadan başlar. Pazar akşamı yıldızlar çıkana kadar devam eder. Cumartesi akşamı yatana kadar yemek içmek serbesttir.

Pazar  oruç tutan kişiler, Amida duasına Anenu kısmını ekler. “Cevap ver bize Baba’mız, bu oruç gününde bize cevap ver…” (Sidur Kol Yaakov s.266)

Sinagogda oruç tutan on erkek varsa Sefer Tora çıkarılır. Sefer Tora’ya sadece oruç tutan erkekler kaldırılır.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla El Gid Para El Pratikante (Gözlem); Rosh Hashanah-It’s Significance, Laws and Prayers; Every Person’s Guide to High Holy Days; Rosh Hashanah-Yom Kippur Survival Kit, Kutsal Kitap; Yahudilikte İbadet kitaplarından ve www.chabad.org; www.jewfaq.org;www. judaism.about.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır.Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi rabilerine başvurması gerekir.

 

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.