Altın Küre Ödül Töreninde Oprah Winfrey’in yaptığı konuşmadan esinlenerek Amerikan kültüründe popülerleşen bir kavramdan bahsetmek istiyorum: Öne çıkmak. Geçmişle yüzleşmek, hataların açıkça konuşulması, haksızlıkların utanç ile örtüldüğü yılların ileriye referans olması için verilen çaba. Bu geçiş dönemini siyahiler ve en çok kadınlar utana sıkıla yaşıyor. Pek çok ünlü Amerikalı, örtbas etmek yerine, epey üzerine basarak yaptıkları demeçlerle geçmişle yüzleşiyorlar.
Öncelikle bu gözlemimi birkaç örnekle açıklayıp sonrasında bunun toplum yapısında nasıl bir evrilmeyi başlattığına değineceğim. En sonda da üzülerek ülkemizdeki evrilme gecikmesini sorgulayacağım.
Oprah konuşmasında bir süredir ‘me, too’ sloganı ile başlatılan, kadınlara yönelik, yıllarca utançla gizlenmiş, cinsel taciz vakalarının cesurca öne çıkan mağdurlarını kutluyor, ancak bunun artık gerekmediği bir dünya istiyor. Toplum, tacizci erkekliğin artık utanılacak bir kavram olduğu ve rezil edildiği bir düzene evrilince, ABD Başkanı Trump’ın da mazeret gibi gösterdiği ‘soyunma odası konuşmaları normaldir’ tarzı, artık kabul görmemeye başlayacak. “Kızı aldım duvara sıkıştırdım” artık “Vay be helal sana!” değil, “Abi kızın onayını aldın mı?” şeklinde küçümsenen bir durum gibi algılanacak. Utanç kadının utancı olmaktan çıkacak.
Gündemde olan bir diğer konu, siyahi bir ufak çocuk mankenin H&M reklamında üzerine “Ormanın en havalı maymunu” yazılı bir kazak ile reklamlarda boy göstermesi oldu. NBA oyuncusu LeBron James, rap yıldızları the Weeknd ve Chris Classic başta olmak üzere sosyal medyada reklam kınandı. Ve kınarken çocuğu yine aynı kazakla gösterilmemesine özen gösterdiler ve kendilerince reklamın üzerinde oynama yaparak çocuğu Ormanın Kralı olarak gösteren görseller ürettiler. Siyahi insanı maymuna benzetmek de gerçekten talihsiz bir reklam olmuş!
Biraz da Amerikan popüler kültüründe son zamanlarda öne çıkan siyahi komedyenlerden örnekler vereyim. Dave Chapell, şu anda ABD’de ırklarla ilgili cesur skeçleri ile ünlenmiş siyahi bir komedyen. Anne ve babası üniversitede profesör. Chapell, ünlü olmasına rağmen polisin haksızlığına uğrama korkusunu hicvediyor. Irk ayrımcılığını kaldırmaya gayret edenlerin başına gelenleri (örneğin Kennedy ulusa seslendiği ayrımcılığı bitirme konuşması ardından suikasta kurban gidiyor) anlatıyor. Bir diğer komedyen Trevor Noah, Güney Afrikalı olduğu halde ABD’nin ‘African American, Native American’ tabirlerini eleştiriyor. Beyaz Amerikalılara neden bir unvan eklenmediğini sorguluyor.
Kısaca tam tersi bir ırkçılıktan da bahsetmek isterim: Eminem lakaplı rap şarkıcısı, beyaz olduğu için siyahi rap dünyasında maruz kaldığı ırkçılığı dile getirdiği bir film yapmıştı 2000’lerin başında.
Bu örnekler ABD’de toplumsal evrimin sadece başladığının göstergesi. Hâlâ, utanç tamamen yapana ait diyemeyiz. Ancak bütün bir toplum seferber olup bu devrimi başlattığı için, utanılacak davranışların sahibi taraf değiştirmeye başladı yavaş yavaş. Bizim toplumumuzda utanç hâlâ mağdur tarafta. Kadınlar hâlâ tacize uğradığı için utanç içinde. Basın ve televizyon dizilerinin desteği ile toplumsal olarak azınlıklara karşı olumsuz bir bellek yaratılıyor. Her gerginlikte bu bellek utanç söylemleri yaratıyor. Evrimin bu coğrafyada da başlaması gerekir. Sancılı bir süreç, ancak utancın yapana ait olduğu günler için gerekli…
