LOS VİZİNOS DEL NORTE: Djudios de Kırım/Krimea

Metin DELEVİ Judeo-Espanyol
26 Şubat 2020 Çarşamba

En 2014, la armada rusa tomo el kontrol de Krimea. Esto afito despues ke la Rusya demando un referandum a los sivdadinos de Krimea, munchos de los kuales son sujetos rusos, i la grande majoridad favoraron la demanda de unirse a la  Rusya i separarse de Ukranya, ke kontrolava esta peninsula de la Mar Preta desde el 19 de Febrero de 1954. Una de las justifikasyones para la okupasyon rusa, segun el ministro ruso, Sergey Lavrov, era kombatir los ultranasyonalistos antisemitos.

Krimea tyene una larga istorya de asentamyento djudio, kon los “krimchakes” (djudios krimeos en ruso), ke eran adherantes al djudaismo rabiniko tradisyonal, i los Karaim de Krimea, ke refuzaron el djudaismo rabiniko. Las enskripsyones ekskavadas ke se toparon en Krimea amostraron una prezensya djudia desde el primer siglo. Algunos pensan ke los djudios ke sovrebivyeron las persekusyones de Adriano despues de la revolta de Bar Kochba fueron egzilados a Krimea. Verso la fin del siglo VII, la mayor parte de Krimea kayo en las manos de los Hazares, ke governaron Krimea asta la fin del siglo X. La leyenda afirma ke los Hazares se konvirtyeron al djudaismo rabiniko, komo se konta en el Kuzari de Rabbi Yudah HaLevi.

Al doredor del anyo 1240, los tartaros (mongoles) konkistaron Krimea djunto kon la grande parte de la Evropa del Este, i siglos despues, formaron una aliansa kon el infamo kozako Bogdan Chmielnicki ke masakro miles i miles de djudios en la Ukranya en 1648-1649. Munchos djudios ke sovrebivyeron a los pogromos fueron mandados en teritoryo tartaro en Krimea, myentres ke otros djudios prendados fueron salvados por djudios de Krimea i se instalaron kon eyos. Los rusos aneksaron Krimea en 1783. En akel tyempo 469 famiyas djudias biviyan en la península. Mientres la Rusya kontinuava su hegemonia sovre Krimea, los djudios de Ukranya i Litvanya se mudaron a Krimea, adjustando aproksimadamente 60,000 djudios ashkenazis a la povlasyon djudia de la península. Los nativos Krimchakes en la mizma  epoka eran 6,000 almas. El rabino Hayim Hizkiya Medini (1834-1904), otor de la famoza ansiklopediya halahika “S’dei Hemed”,  mudo a Krimea desde Estambol i los munchos Krimchakes se konvertyeron en sus disiplos. Se kreye ke el rabino Medini se kazo kon una Krimchaka.

La revolusyon rusa de 1917 tuvo un grande efekto en Krimea, i la guerra sivil destruyo su povlasyon. Munchos Krimchakes fueron asasinados en la gerra, i munchos se fuyeron a Palestina, mandato ingleza, a los Estados Unidos i a la Turkiya. Los almanes, ke okuparon la Krimea en Junyo de 1941, atakaron komo djudios a los krimchakes de Krimea, ma no a los Karaim de Krimea. 6,000 Krimchakes fueron asasinados en el Olokosto, lo ke reprezenta aproksimamente el 75% de su povlasyon.

Despues ke la Armada Kolorada kito a los almanes de la peninsula de Krimea, dyezenas de miles de djudios tornaron.

Debasho el rejim de Stalin, a los Krimchakes se defendyo de eskrivir en letras hebreas, i se serraron sinagogas i yeshivas. Uvo una kurta diskusyon en Kremlin para propozar la Krimea para sirvir komo patria djudia, ma estas diskusyones se kortaron kon el voto en la ONU para divizar la Palestina  britanika, kreando una patria djudia. En 1954, la Union Sovyetika transfero las tyerras de Krimea de la republika rusa a la Ukranya.

 

 

 

 

Siz de yorumunuzu yapın

Tüm Yorumları Görün