Paris’te Alman konsolos yardımcısının vurulması bahane edilerek 9-10 Kasım 1938’de Alman ve Avusturya Yahudilerine karşı başlatılan saldırılar bir anlamda Holokost´un başlangıcı idi.
Nazi ideolojisinin sürüklediği kişiler tarafından yapılan saldırılarda yüzlerce sinagog yakılmış, binlerce Yahudi işyerine hasar verilmişti.
Kristallnacht ve Viyana Sefarad Sinagogu
Paris’te Alman Konsolos Yardımcısının vurulmasını bahane ederek, 9-10 Kasım 1938 gecesi Naziler tarafından Almanya ve Avusturya’da Yahudilere karşı başlatılan saldırılar sonucu binlerce işyeri yağmalandı, iki yüze yakın sinagog yakıldı ve mezarlıklar tahrip edildi. Sokakları dolduran kırık vitrin camlarının yarattığı görünüm yüzünden tarihe Kristal Gecesi (Kristallnacht) olarak geçen bu gecede yok olan sinagoglardan biri de Viyana’daki Sefarad Sinagogu oldu.
1750’lere doğru, Osmanlı İmparatorluğu'ndan birçok Sefarad ailesi iş ilişkileri dolayısıyla Viyana’ya yerleşti. Bunlar her zaman Türk kimliklerini korudular ve Sultan’ın himayesinde kaldılar. Büyük çoğunluğu Viyana’da yerleşmiş ve Türk Yahudileri olarak anılan Avusturya Sefarad Yahudilerinin statüsü Avusturya makamlarınca da resmen tescil edilmiştir. 17 Haziran 1778 tarihli kararnamede Türk Yahudi Cemaati Türkishe Israelitische Gemeinde unvanıyla belirtilmektedir.
1840’lara kadar ibadetlerini kiralık binalarda sürdüren Türk Yahudilerinin 1868’de inşa ettikleri sinagog da artık ihtiyaca cevap veremeyince yeni bir ibadethane yapımı kararlaştırıldı.16 Kasım 1885 tarihinde temeli atılan sinagog 17 Eylül 1887 günü, görkemli bir törenle hizmete girdi. Merkez holünde, Franz Joseph I ile II. Abdülhamid’in gerçek boy tabloları bulunan sinagogun açılış töreninde, açılış ve teşekkür konuşmaları Yahudi İspanyolcası dilinde yapılmış, Anoten duası Franz Joseph ile Abdülhamid adına okunmuştu. Geleneksel Doğu-İspanyol melodilerinin modernleştirilmiş müziğinin güzelliği ile bu sinagog Aşkenazların da zevkle devam ettiği bir mabet oldu.
Sinagogda her yıl Sultan’ın doğum günü özel bir törenle kutlanırdı. Avusturya Hükümeti üst düzey temsilcilerinin, Türk Büyükelçisi ve Elçilik erkânının merasim giysileriyle katıldığı bu törene Sultanfeirn - Sultan Bayramı adı verilirdi. Birinci Dünya Savaşı sırasında aynı safta yer alan Avusturya ile Türkiye’nin bayrakları her vesile ile sinagogun kapısında yan yana dalgalanırdı. Sinagogda anımsanan son görkemli tören 1935’de büyük Yahudi düşünür Maimonides’in 800. doğum günü kutlamasıdır.
Görkemli Viyana Türk Yahudileri döneminden arta kalan en değerli anılar Viyana Merkez Mezarlığı’nın Sefarad bölümündeki mezar taşlarıdır.
Edirne Kal Kadoş Agadol (Büyük Sinagog) un mimarisinin etkilendiği Viyana Sefarad Sinagogu.
(Dr. Angel Pulido Fernandez, Espanoles sin Patria y Raza Sefaradi (Madrid,1905)
Ayrıntılı bilgi ve kaynakça: Naim A. Güleryüz “Viyana Türk Yahudi Cemaati ve Sinagogu”, Tarih ve Toplum, S.230, İstanbul, Şubat 2003
