Yakın zamanda yayınlanan iki kitap, Edirne şehrinin Yahudi yaşamına ve tarihine dair önemli tanıklıklara imza atıyor.
Geçen hafta yayınlanan Şalom gazetesinde bir sergi açılışı nedeniyle Edirne’yi ziyaret ettiğimden bahsetmiştim. Bir nesil Yahudi’nin aniden terk ettiği Edirne’ye gitmekten her seferinde zevk aldığımı ve şehrin huzur veren bir yanı olduğunu belirtmek isterim. Bu kez sergi açılışında görmekten memnuniyet duyduğumuz Belediye Başkanı Recep Gürkan’ı da makamında ziyaret etme olanağı bulduk. Her zaman olduğu gibi bizleri sıcak, samimiyetle karşılayan Başkan Gürkan iki kitap hediye etti.
Söz konusu kitapların ilki daha önce birinci baskısını bildiğim, Edirne eski Belediye Başkanı Güngör Mazlum’un kaleme aldığı ‘Edirne’nin Yahudileri’ kitabının genişletilmiş üçüncü baskısıydı.
EDİRNE’NİN YAHUDİLERİ
Güngör Mazlum ortaokul yıllarında, yaz tatillerinde babasının teşvikiyle Yahudi esnafların yanında çırak olarak çalıştı. Lise yıllarında Yahudi bir kıza âşık oldu. Evliliğinin ilk yıllarında şarapçı Yasef Adato’nun evinde altı yıl kiracı olarak yaşadı. Konak denilebilecek bu evde Yasef Adato ve eşi Madam Klara ile adeta paylaştılar. Mazlum, tüm bu yaşanmışlar sayesinde Edirne Yahudilerini yakından tanıma olanağı buldu. Halen Edirne Yerel Tarih Grubu Başkanı olan Güngür Mazlum’un kitabında ele almış olduğu konuların bazıları şöyle:
Edirne’nin fethinde Osmanlı’nın karşılaştığı Yahudiler, Avrupa’daki baskılardan kaçarak Edirne’ye yerleşen Yahudiler, Eğitim ve Alliance Israelite Okulları, Talat Paşa’nın Edirneli Yahudi kızı Ester ile yaşadığı aşk hikayesi, Sabetay Sevi’nin Edirne Sarayı’nda yargılanması, 1934 Trakya Olayları, İngiliz elçisinin eşi Leydi Montaigu’nün mektubu, Atatürk’ün dostu Hahambaşı Haim Becerano, Edirne Alliance Kız Okulu Müdiresi Anjel Geron’un Balkan Savaşı günlüğü ve daha birçok konu hakkında tarihi ve yaşanmış hikayelerin anlatıldığı kitap bu baskısında birçok fotoğraf ile zenginleştirilmiş.
MİŞON EFENDİ’NİN MEKTUBU
‘Bir Başka Edirne / Mişon Efendi’nin Mektubu’ kitabının yazarı ise Diş Hekimi Tekin Sayınbaş. Kitap Edirne Belediyesi Kültür Yayınları (No:22 ) arasında Belediye Başkanı Recep Gürkan’ın ön ayak olmasıyla 2016 yılı içinde yayınlanmış. Kanımca kitabın bir kusuru hiçbir ismin yayınlanmamış olması ve yerine kişilerin sadece baş harflerinin konmuş olması. Yüze yakın konuda kısa yazıların yer aldığı kitap Mişon Efendi’nin mektubu alt başlığında yayınlanmış. Mişon Efendi şunları söylemiş:
“Mişon N. Ulus adında bir vatandaşımızın mektup metni var elimde. İnönü’nün cumhurbaşkanlığı döneminde (1945) Tekirdağlılara yazdığı duygu yüklü yazı şöyle:
‘Elveda dünyaya geldiğim güzel yurt. 2000 yıllık en nihayet ecdadımızın vatanına dönüyoruz, Eretz İsrael’e. İspanya’dan kovulduğumuz (1492) zaman yalnız Osmanlı merhametli kollarını açtı.
Osmanlı ve Türkiye’de yediğimiz ekmeğe ve hür yaşadığımız günlere nankörlük edemeyiz. Kalbimiz TÜRK’TÜR ve ebediyen TÜRK kalacaktır. Sevgili Türkiye, biz gidiyoruz, fakat kalbimiz, ruhumuz daima seninle birlikte olacaktır. Hey şanlı Türk Bayrağı, seni hürmetle selamlarız. Aziz Türk Hükümeti, sana sonsuz hürmetlerimizi, şükranlarımızı arz ederiz.’”
Evet, Mişon Ulus Tekirdağlılara öyle seslenmişti, Tekin Sayınbaş da bir araya getirmiş olduğu sayısız hikâyeyi kitabında bizlere aktarıyor. Çoğu Yahudilerin Edirne yaşamından enstantaneler, kısa kısa günlük olaylar. Çoğunun kahramanı Edirneli bir Yahudi. Her hikâyecik de neredeyse bir ders ile sonuçlanıyor.
Belediye Başkanı Gürkan ile görüşürken niye bu kitapları daha geniş kitlelere tanıtmayalım diye düşündük. Bu tanıtımın ardından, bir Edirne gezisinde Edirne Büyük Sinagogunda bir imza günü de düzenlemeyi niye planlamayalım?
Her iki kitaba da Gözlem Kitap’tan ulaşılabilir.
