Çocuklarda dil - konuşma gelişimi ve bozuklukları

Konuşma nedir?

Konuşma iletişim kurmanın ya da ifadenin sözlü biçimidir. İletişimin diğer biçimleri yazı yazmak, çizmek ve işaret dili gibi yöntemlerdir. Spesifik motor sekansların planlanması ve uygulanması sonucunda oluşan konuşma son derece detaylı ve özel bir nöromusküler koordinasyon gerektiren bir işlemdir. Her dilin kendine özel sesleri, fonemleri ve ses kombinasyonları bulunur. Çocuklar doğdukları ilk yılın büyük kısmını vokal mekanizmayı deneyimleyerek ve çeşitli sesler oluşturmayı deneyerek geçirirler. Zaman içinde oluşturulan bu sesler çocuğun içinde büyüdüğü çevresini yansıtan bir dil haline gelir. Ancak anlamlı konuşmanın ortaya çıkması zaman içinde linguistik (dilbilimsel) kuralların gelişmesi ve öğrenilmesi ile mümkün olacaktır.

Dil / lisan nedir?

Dil / lisan, düşüncelerimizi karşımızdakine iletişim yoluya ulaştırmak ve karşımızdakileri anlamak için kullanmakta olduğumuz bir kod sistemidir. Bu kod sistemi, cümle kurmak amacı ile kelimeleri bir araya getirmede olduğu gibi, öğrenip uyguladığımız kurallardan oluşur. Kendilerine bir anlam yüklenmediği taktirde konuşma sesleri sadece bir dizi gürültü, patırtı ve anlamsız sesler olacaktır. Her dil / lisan, düşünce oluşumu, üretimi, iletimi, paylaşımı, ifadesi için ayrıcalıklı bir araçtır. Konuşma, dilin / lisanın ve dolayısı ile düşüncenin iletilmesini sağlamanın tek yolu, olmazsa olmazı da değildir. Örneğin işaret dili de konuşma gibi dilin linguistik özelliklerini iletebilecek yapılara ve aynı linguistik özelliklere sahiptir.

Konuşma seslerinin yanlış kullanılması:

 Bir sesin yerine bir başkasını getirmek (geliyor yerine deliyor demek gibi).

 Bir sesi düşürmek (geldim yerine gedim, indir yerine innir gibi).

 Sesleri deforme etmek.

Önlemler:

 Çocuğunuza işitme testi yaptırın.

 Çocuğunuzla oyun oynayın ve bu sırada doğru bir telaffuzla ve dili doğru kullanarak konuşun.

 Çocuğunuzun ağız ve diş sağlığına önem verin.

 Bu konuda teşhis ve tedavi yapan bir dil ve konuşma patoloğunun durumu değerlendirmesini sağlayın.

Çocuklarda görülen dil bozuklukları tipik olarak aşağıdaki durumları içerir:

 Diğer kişileri anlayabilme kabiliyetinin gelişmesinde gecikme (algılama bozukluğu).

 Diyalog kurabilmede gecikme (ifade bozukluğu).

 Dinleyiciye ya da duruma uygun bir dille konuşabilme kabiliyetinde gecikme (pragmatik bozukluk).

Önlemler:

 Çocuğunuzla konuşun birlikte kitap okuyun.

Normal konuşma ve dil gelişiminin nasıl olması gerektiği ile ilgili olarak bilgiler edinin.

 Çocuğunuza işitme testi yaptırın.

 Bu konuda teşhis ve tedavi yapan bir dil ve konuşma patoloğunun durumu değerlendirmesini sağlayın.

 Özellikle hamilelik döneminde alkol, uyuşturucu, tütün ve benzeri maddelerin kullanımından uzak durun.

 Emniyet kemerlerini gerekli olan her durumda mutlaka kullanın ve çocuğunuzu herhangi bir beyin hasarına karşı koruyun.

Dil ve konuşma patoloğu kimdir?

Dil ve konuşma patologları konuşma ve dil ile ilgili problemleri önlemek, teşhis ve tedavi etmek üzere eğitim almış olan kişilerdir. Dil ve konuşma patologları aynı zamanda yutma bozukluklarının teşhis ve tedavisi konusunda da uzmandırlar. Dil, konuşma ve yutma bozuklukları kendi alanında lisans ve yüksek lisans eğitimlerini tamamlayarak dil ve konuşma patoloğu/terapisti ünvanını almaya hak kazanmış diploma sahibi kişiler tarafından teşhis ve tedavi edilir.

İletişim nedir?

Konuşma da dil de daha büyük bir işlem olan iletişimin parçalarıdır. İletişim, her katılımcının bilgilerini, fikirlerini, ihtiyaçlarını ve isteklerini değiş tokuş etmek için kullandıkları işlemdir.

Çocuklarda normal dil-konuşma gelişimi şu şekilde olur:

1 yaşta:

Kendi ismini bilir, ‘mama’, ‘baba’ gibi kelimelere ilave olarak iki - üç kelime söyleyebilir.

Tanıdık kelimelerin baştaki seslerini söyleyebilir, basit komutları anlar. Bazı objelerin unsurlarını bilir: ‘Araba’yı duyunca otoparka işaret eder, ‘kedi’yi duyunca ‘miyav’ sesini çıkarabilir.

1-2 yaşta:

‘Hayır’ kelimesini anlar. İsimler de dahil olmak üzere 10 - 20 kelime söyleyebilir. İki kelimeyi birleştirmeye başlamıştır: “Baba bay-bay.”  Giderken el sallayabilir. Tanıdığı hayvanların seslerini çıkarabilir. Kendisinden istendiğinde oyuncağı uzatabilir.

“Bir daha”, “hadi” gibi kelimeleri üreterek isteklerini belirtebilir. Ayak parmaklarını, gözlerini, burnunu gösterebilir. İstendiğinde diğer odadaki bir objeyi getirebilir.

2-3 yaşta:

Vücut parçalarını bilir. Kendi kendine ve bebekleriyle sohbet eder. ‘Bu ne?’, ‘Nerede?’ gibi soruları sorabilir. Bir-iki kelimeli olumsuz kalıpları kullanabilir ‘istemem’, ‘yapmam’, ‘ben hayır’. Bazı durumlarda çoğul ekini kullanabilir; ‘arabalar’, ‘kitaplar’. Kelime dağarcığı 450 kelime civarındadır.

İsmini söyleyebilir, parmaklarıyla yaşını gösterebilir. Fiil ve isimleri biraraya getirebilir; “Anne git.”

‘Dün akşam’, ‘yarın’ gibi basit zaman kavramlarını anlayabilir. Kendisinden bahsederken ismini değil ‘ben’ şeklinde bir ifade kullanır. Yetişkinin dikkatini ona vermesini isteyerek “Beni seyret”, “Bana bak” der. Aynı hikayeyi defalarca tekrar ettirir. ‘Evet’ yerine de ‘hayır’ı kullanabilir. Diğer çocuklarla ve yetişkinlerle konuşur. Sorunları vurmak ya da ağlamak yerine konuşarak çözmeye başlar. ‘Nerede?’ sorusuna cevap verebilir.

Bilindik resimlerin ve objelerin isimlerini söyleyebilir. “Daha çok istiyorum”, “Ben kurabiye istiyorum” gibi kısa cümleler kurabilir.Üç - dört rengi eşleştirebilir, büyük-küçük kavramlarını bilir.

3-4 yaşta:

Hikaye anlatabilir. Üç - dört kelimelik cümle kurar. Kelime hazinesi yaklaşık 1000 kelimeden oluşur. En az bir rengi bilir ve söyler. ‘Dün’, ‘yazın’, ‘öğlen’, ‘bu akşam’, ‘küçük-büyük’ kavramlarını anlar. “Küpü sandalyenin altına koy” şekilndeki komutları uygulayabilmeye başlar. Soyadını, yaşadığı sokağın ismini ve bazı çocuk şarkılarını bilir.

4-5 yaşta:

Dört - beş kelimelik cümle kurar. Geçmiş zaman çekimini doğru şekilde kullanabilir. Kelime hazinesi yaklaşık 1500 kelimeden oluşur.

Kırmızı, mavi, sarı ve yeşil renkleri işaret ederek gösterebilir. Üçgen, daire ve kare şekillerini ayırd edebilir. ‘Sabahleyin’, ‘sonra’, ‘öğlen’ kavramlarını anlar. ‘Umuyorum…’ gibi hayali durumlar ile ilgili konuşabilir. ‘Kim?’, ‘neden?’ gibi pek çok soru sorabilir.

5-6 yaşta:

Beş - altı kelimelik cümle kurar. Kelime hazinesi yaklaşık 2000 kelimeden oluşur.

Eşyaları ne işe yaradıkları (Ör: “çatal ile yemek yenir”) ve neden yapıldıklarına (Ör: çatal metaldir) göre ayırd edebilir.

‘Üzerinde’, ‘arkasında’, ‘uzakta’, ‘yakında’ gibi kavramları bilir. Ev adresini bilir.

Paraları ayırabilir (kuruş-lira). Büyük-küçük, aynı-farklı gibi çok kullanılan zıt kavramları bilir. Objelerin on tanesini sayabilir. Bilgi edinmek için soru sorabilir. Sağ ve sol ellerini ayırabilir.

Bütün şekillerdeki cümleleri kurabilir.

(Ör: “yemekten sonra oyuncakçıya gidelim.”)