Tarihçi Reşat Ekrem Koçu, “orta boylu, gayet sevimli, güleryüze sahip, pek terbiyeli, pek nazik, dürüst bir iş adamı” olarak tanımladığı Yako Civre (Yakup Usta)’ye, Doğan Hızlan’ın deyimiyle1 “sanat kadar zanaatın da önemini bilen” kişilerin anlayışıyla, ünlü eseri İstanbul Ansiklopedisi’nde2 yer vermişti.
Kimdir Yako Civre?
Menahem Meşulam ile Sara Meşulam’ın oğlu olarak 1911 yılında Edirne’de doğdu. Balkan Harbinden sonra Edirne’den ayrılan aile önce Adapazarı’na, sonra İstanbul’da Hasköy’e yerleşti. Yako, Hasköy Kamondo Okulunda ve Kasımpaşa Musevi Okulunda dini eğitim dışında İbranice okumayı, Osmanlıca yazıp okumayı ve biraz da Fransızca öğrendi. Aile Sirkeci’ye taşındıktan sonra, hem bu arada sağlığı bozulan hem de babası vefat eden Yako, henüz on yaşlarında iken okulu terk ederek zamanın ünlü yayıncısı Kanaat Kitabevinin mücellidi3 ve forma kırmacısı4 İsak Franko’nun yanında haftalık 25 kuruş maaşla işe girdi. Daha sonra Babıali’nin ünlü mücellitlerinden Tatar Cemal Usta’nın yanında çalışmaya başladı ve meslekte herkesin yakından tanıdığı ustasından çok şey öğrendi. Cemal Usta Ankara’ya taşınınca, dönemin belli başlı mücellithanelerinden Cumhuriyet Mücellithanesine geçti Sahibi İbrahim Ethem Efendi’den mesleğin inceliklerini ve de özellikle itinalı Mushaf-ı Şerif5 ciltlemesini öğrendi. Ustasının, özel yaşamından dolayı iflası ve kederinden vefatı üzerine Babıali’nin diğer bir ünlüsü İslam Mücellithanesi sahibi Hasan Usta’dan davet aldı. Yako Civre, Kur’an-ı Kerim ciltlemesinde aranan bir usta olarak meslekte artık Yakup Usta lakabı ile tanınıyordu. Hasan Usta 1939 yılında kalfası Civre’yi ortak aldı. Hasan Usta’nın vefatından sonra 1952 yılına kadar müessesenin tüm yükünü taşıyan Yakup Usta o yıl ayrılarak Emniyet Kırtasiye Mağazası ve Mücellithanesini kurdu. 1961 yılında, oğlunu yanına alarak yalnız kırtasiye ticaretiyle uğraşmaya başladı.
İki kızı ve bir oğlu olan Yakup [Meşulam] Civre 1982 yılında İsrail’e göç etti ve 2000 yılında orada vefat etti.
“Yako Civre’nin oğlu kim?” mi dediniz… Sirkeci Bet Avraam Sinagogu Vakfı Başkanı Naim Civre.
1 Doğan Hızlan, “Bitmeyen Kalemin Türkiye Macerası”, Hürriyet, 2 Ocak 2009
2 İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 7, İstanbul, 1965, Sayfa 3597-98
3 Mücellit: kitapları ciltleyen kimse.
4 Forma kırmacısı: otomatik makinelerden önce, 16 sayfalık basılmış formaları kemik bir bıçakla sayfa sırasına göre özel olarak katlayıp ciltlenmeye hazırlayan kişi.
5 Mushaf-ı Şerif: Kur’an
