Günlük hayatta aktivitelerinin doğru yapılması ve hareket düzgünlüğünün sağlanması için gereken en önemli sistemlerden biri Denge Sistemidir. Bu sistem, boşlukta vücudun duruşunu algılar ve yerçekiminin etkisiyle hareketlerin normal yapılabilmesini sağlar. Eğer sistemde herhangi bir problem oluşmuş ise, sendelemeler, baş dönmesi, yürüme kaybı gibi denge bozuklukları ortaya çıkabilir.
Uzm. Fzt. Gönül Ertunç
Dr. Fzt. Bülent Özsezikli
Denge sistemi ve görevi nedir?
Denge sistemi; genel olarak kas-iskelet ve sinir sistemleri olarak bilinmesine karşın gerçekte üç bölümden oluşur. Aslında son bölüm olan kas iskelet sistemi, hareketin gerçekleşmesinde görev almaktadır. Oysa, sistemin ana amacı olan hareket düzgünlüğü için; dışarıdan bilgilerin alınmasını sağlayan algılayıcı yapılar ve bu bilgilerin düzenlenerek hareketin düzgün planlanmasını sağlayan işlemci görevindeki beyin ve beyin sapının doğru çalışması da gerekmektedir. Kısacası denge, bütünüyle birbirini izleyen organizasyon işidir ve herbir bölümün kendine ait farklı görevleri vardır.
Denge sisteminin işlevi, çevreden pozisyon bilgilerinin toplandığı algılayıcı yapılardan başlar. Bu yapılar; gözlerde, kas-iskelet sisteminde ve iç kulakta yer alır ve kişinin boşluktaki pozisyon hissi ile ilgili bilgileri alarak beyne uyarılar gönderir. Bu uyarılar beyinde düzenlenerek, sinir sisteminin kas-iskelet sistemini kontrol etmesiyle düzgün hareketlerin oluşmasını sağlar.
Dengede kulağın rolü nedir?
Pozisyon algılayıcı yapılardan en az bilineni, kulaktaki yapılardır. Bu nedenle temel amacı işitme olan kulağın dengeyi etkileyebileceği unutulabilir. Bu yapıların işlevi; boşlukta kişinin pozisyon hissi diye tanımladığımız bulunduğu yeri algılama görevini yapar ve kişinin dikey-yatay konumundaki ivmelenmesini belirler. Ayrıca dönme hareketlerinde de yönü algılar.
Pozisyon algılayıcı yapılar, iki kulakta simetrik şekilde bulunur ve herbir yapı birbirine simetrik çalışır. Bu çalışma şekli, iki taraftan aynı bilgilerin alınmasıyla dengenin oluşmasına neden olur. Eğer herhangi bir tarafta yapı hasarı meydana gelirse, bu denge hali bozulacağı için hasarlı tarafta algılama kaybı ile denge halinin bozulması gerçekleşir. Böylece algılayıcı yapılar fonksiyonunu tam olarak yerine getiremediği için denge kayıpları oluşabilir.
Denge bozuklukları kulak kaynaklı da olabilir…
Klinik uygulamalarda; denge sisteminin kompleks olması tanı ve tedavide zorluklara neden olabilir. Denge bozuklukları yaratan nörolojik problemlerde, bölümler arası bağlantılar, sinir sistemi ile sağlandığı için sistem bütünüyle etkilenir. Ancak dışarıdan pozisyon bilgilerini algılayıcı yapılardaki hasarlanma, sistemin tek bölümü olduğu için tanılama gözden kaçabilir.
Aynı zamanda bunun diğer bir nedeni de; özellikle kulaktaki yapıların hasarında kişisel özelliklere (yaş, fiziksel aktivite düzeyi vb.) göre denge bozukluklarının tolere edilebilmesi veya beynin bu fonksiyon kaybını kompanse ederek sistemin normal çalışabilmesi sağlaması şeklinde de açıklanabilir. Kısacası; sürekli olmayan denge bozukluklarında problem oluşturabilecek yapılar arasında kulaktaki algılayıcıların da unutulmaması gerekir.
Denge bozukluğu şikâyetleri nelerdir?
Denge sisteminde oluşan bozukluklar sonucu kişilerde; sersemlik hissi, savrulma, baş dönmesi, bulantı, kusma, sendeleme, başta ağırlık hissi, yorgunluk gibi semptomlar görülebilir. Yataktan kalkınca sendeleme, ani dönüşlerde sersemlik, yürümede savrulma, engellerden geçememe gibi günlük yaşam aktivitelerini etkileyecek fonksiyon kayıpları oluşabilir. Böylece kişinin günlük ve sosyal hayatı etkilenmiş olur.
Denge bozukluğunda hangi sağlık bölümüne gitmeliyiz?
Denge sisteminin kompleks olması, bozukluklarının anlaşılmasının yanı sıra kişilerin sağlık profesyonellerine başvurma kararını da etkileyebilmektedir. Bunun nedeni; kişisel özelliklerden dolayı semptomların belli aralıklarla görülmesi ya da günlük yaşam aktivitelerini etkileyecek boyutta olmaması şeklinde açıklanabilir. Özellikle kulaktaki yapıların hasarında beynimizin, belli zaman sonra fonksiyon kayıplarını kompanse edecek mekanizma oluşturması buna en iyi örnektir. Bu yüzden bu problemlerin kulaktan kaynaklı olabileceği ve Kulak Burun Boğaz hekimlerine de başvurulması gerektiği unutulmamalıdır.
Denge rehabilitasyonu önemli midir?
Denge rehabilitasyonu diye tanımladığımız vestibüler rehabilitasyon; bu semptomların azaltılması ya da kaldırılması ile kişinin normal hayatındaki denge durumuna dönmesini sağlamak için uygulanır. Özellikle kişilerin kulaktaki algılayıcı yapılarından kaynaklı denge bozukluğu şikâyeti ve bunun sonucunda oluşan fonksiyon kayıplarını gidererek kişinin denge halini tekrar oluşturur. Böylece kişiler günlük yaşam aktivitelerini normal şekilde yapabilecek duruma gelebilirler.
Genellikle kişiler; ani bulantı-kusma, geçmeyen baş dönmesi gibi atak şeklinde şikayetlerle acil servise başvurabilirler. Nörolojik bulguların normal olduğu görülür ise, kişinin atak geçirme nedeninin kulak yapılarındaki denge taşlarının yer değiştirmesi sonucu kaynaklı olabileceği de aklımıza gelmelidir. Bu nedenle de Kulak Burun Boğaz hekimlerine başvurulması doğru tanılama için önemlidir. Tanılama sonrası fizyoterapist eşliğinde uygulanan vestibüler rehabilitasyon kişiye özel olarak programlanarak tedavi edilebilir.
Vestibüler Rehabilitasyon nedir, ne içerir?
Vestibüler rehabilitasyon kapsamlı bir programdır. Kişiye özel, fizyoterapist eşliğinde yapılan program içerisinde manevralar, göz ve baş hareketleri, odaklanma egzersizleri, kuvvetlendirme egzersizleri, esneklik egzersizleri, yürüme eğitimleri, görev odaklı aktiviteler bulunur. Bu rehabilitasyon programını diğer denge rehabilitasyon programlarından ayıran kulak temelli problemlerde algı kayıplarını gidermek amacıyla azalan yön ya da taraf için algılamanın artırılmasına yönelik egzersizler içermesidir.
Sonuç olarak, denge vücudumuzda bir organizasyon sürecidir ve bu sürecin doğru işlemesinde kulağımızın, boşluktaki pozisyonumuzu algılamasında önemli bir rolü olduğu bilmeliyiz. Bu nedenle denge bozukluğu yaşadığımız zamanlarda, Kulak Burun Boğaz bölümlerine de başvurmamız gerektiğini aklımızda bulundurmalı ve denge rehabilitasyonu ile denge bozukluklarımızın giderilebileceğini unutmamalıyız.
Sağlıklı günler...
Not: Sorularınıza [email protected] e-mail adresine 05416387300 'a numaraya WhatsApp mesajı atarak veya 0212 2744462 numaralı telefonu arayarak cevap alabilirsiniz.
