Bugün de Anadolu’muzun iki ayrı kentinde bulunan hayrat çeşmesinin öyküsüne göz atalım...
Bergama’da Korkidi Hayrat Çeşmesi
Bergama’da Üç Kemer Caddesi üzerindeki beyaz mermer çeşmenin üzerinde, biri Osmanlıca diğeri İbranice iki kitabe bulunur. Eşraftan Hayim Moşe-Moreno Korkidi’nin Hicri 1295 (1870) yılında yaptırdığı bu çeşmedeki kitabelerin çevirilerini bir solukta okuyalım:
Osmanlıca kitabe:
“Maşaallah, tüccar-i muteberandan Moreno eyledi mevkiinde çeşme inşa, Cümle atşanı andan eyledi ihya, hayatında tamir eyledi bu hayrı, Huda tevfik edip bu çeşmenin abını eyledi. Hicri 1295.”
İbranice kitabe:
“Su kaynakları taşar, sokakta su kaynağı gibi. Kaynağı kutsal olsun, seni doğuran sensin. Bay Hayim Moşe-Moreno Korkidi. 5630”
Kimdir Hayim Moşe Moreno Korkidi? İzmir doğumlu babası Ribi Avraam Korkidi İzmir Bet Yaakov Yeşivasında hahamken Yahudi mahallesinin büyük bir kısmını yok eden 1841 yangınından sonra ağabeyi Ribi Moşe ile beraber kentten ayrıldı. Ribi Moşe Tire’de Tevrat öğretmenliği, Ribi Avraam ise Kuşadası’nda şohet ve hazan olarak göreve başladı. Ribi Avraam 15 yıl sonra Bergama’ya göç ederek 30 yıl süreyle haham, hazan ve şohet olarak görev yaptı. Bu arada, İzmir’de yeşivada iken başladığı, ancak görevde bulunduğu diğer kentlerde kaynak yokluğu dolayısıyla yarıda bırakmak zorunluğunda kaldığı çalışmasını tamamlayarak sinagog konuşmalarını ve yorumlarını Vaikach Avraham adıyla yayınladı. Ribi Moşe de sinagog konuşmalarını Moshe Eved başlığı altında derledi.
Saygın bir tüccar olan Hayim Moşe Moreno her iki kitabı bastırdığı gibi ayrıca kente anlamlı bir hayrat çeşmesi bağışladı.
Bursa’da Şaul Markos Hayrat Çeşmesi
Bursa’da, Bizans döneminde kurulan, ancak Orhan Bey’in kenti fethinden sonra tamir edilerek ibadete açılabilen Etz Hayim Sinagogunun yangından önceki giriş kapısının hemen yanı başında üzerinde ‘Şaul Markos Hayratı - 10 Mayıs 1936’ yazılı bir hayrat çeşmesi yer alır. Zamanında kentin tanınmış ipekli kumaş tüccarlarından olan Şaul Markos [Markus], Uludağ’dan getirttiği içme suyunu akıtan bu hayratı, kızı Lüsi Markus ile Jak Palaçi’nin bu sinagogda düzenlenen düğün töreni vesilesiyle yaptırmıştı. Çeşme halen faal ve bakımlıdır.
Bilgilerini benimle paylaşan Sayın Arditi, Mori, Özçakır, Alvo ve Markus ailelerine teşekkürlerimle.
Bu konuda ek bilgisi veya fotoğrafları olanların mesajlarını özlemle bekliyorum. [email protected]
Kaynak: Naim A. Güleryüz’ün Tarih Boyunca Anadolu’da Yahudi Yerleşim Merkezleri kitabı.
