Son yıllarda artistik buz pateni gibi piyasalardaki kaygan zeminde yapılan FED’in ters burgusu, ECB’nin axeli, altın onsunun ölüm spirali, borsaların spini, tahvil faizlerinin saltosu, Euro/dolar paritesinin solo jump’ı, petrolün twist lift’i gibi hareketler çok olunca makro ekonomik ülke veri özetlerine az vakit ayırdık. En son 19 Mart 2014 tarihli “Yakın bir dost, uzak bir kardeşten iyidir” yazımızda İsrail ekonomisini mercek altına almış, iki ülke ilişkilerinde tansiyon yüksek iken o zamana göre özetle genel olarak iyi olan verilerini bu sayfada özetlemiştik. İstanbul’da düzenlenen Dünya Petrol Konferansı’nın kazanımları, doğalgaz ihraççısı Katar’ın Arap ülkeleri ile yaşadığı kriz ve Kıbrıs Müzakerelerinde Rum tarafının kanıksanmış ‘çözümsüzlük özlemi’ gibi bölgedeki sorunlu ülkeler ışığında ekonomik verilerini tekrar kısaca özetleyelim.
Grafik 1’de görüleceği üzere artan Bank of Israel’in rezervlerinden başlayalım. GSYİH’nın yüzde 33,4’üne tekabül eden 108,7 milyar dolar rezervin içinde 1,2 milyar doları IMF’de bulunan, geçen sene haziran ayına göre 9,6’dan 11,4 milyara dolara yükselen doğalgaz alım programından kaynaklı olan rezervler. Bilançosu rezervlerindeki tahvil ağırlığı ile FED’e benziyor. Altın hâlâ yok. 80 milyar YİŞ (Yeni İsrail Şekeli) dolaşımda para var.
Grafik 1. İsrail Merkez Bankası Döviz Rezerv Grafiği
Satın alma gücü paritesine göre kişi başına düşen milli gelir 38.4 bin dolar. İşsizlik oranı yüzde 4,2. Eylül 2008’de aynı veriler 27,4 bin dolar ve yüzde 7,4 imiş. Kamu borcunun GSYİH’ya oranı 2008’de yüzde 71,9, dış borcun oranı ise yüzde 45,1 iken 2016 sonunda yüzde 62,1 ve yüzde 28,6. Kamu bütçe açığının GSYİH’ya oranı 2016 sonunda –yüzde 1,8, Haziran 2017’de –yüzde 1,9. Merkez Bankası’nın Mart 2015’de bu yana politika faiz oranı yüzde 0,10, enflasyon oranı ise mayıstan mayısa yüzde 08. 10 yıllık tahvilin faizi haziran 2017’de yüzde 2,02 iken 11 Temmuz’da yüzde 2,08 olarak işlem görüyor. Beş yıllık CDS ise Nisan 2016’da 75,9, bugün ise bir yıllık CDS primi 76,99. 2011 yılında en yüksek gördüğü nokta 219’dan 2014’de 75’lere kadar gerilemiş ve bugüne kadar bölgedeki gelişmelere rağmen dengede kalmış. M1 para arzı 2008’de 68,5 milyar (NIS/YİŞ) Yeni İsrail Şekeli iken bugün 342,3 milyar (Yİ) Şekel. Bir ABD doları yaklaşık olarak 3,5514 Yeni İsrail Şekeline eşit. Big Mac Endeksine göre YİŞ dolar karşısında yaklaşık -yüzde13,4 değersiz ve satın alma gücü paritesine göre 3,34 olması gerektiğini ifade ediyor. Aynı endekse göre TL dolara karşı –yüzde 45 civarında değersiz durumda. Perakende satışlar yıllık yüzde 6,3 yukarıda.
Bono ihraçlarında 57,1 milyar YİŞ ile İsrail firmalarının ağırlığı görülüyor. 2016 yılı sonu itibarı ile 54 milyarı A rating ve üstü olan toplam 62,7 milyar YİŞ olan ihracın 43 milyarı finansal kuruluşlar dışındaki özel sektör firmaları tarafından ihraç edilmiş ve bunlardan 59,3 milyarı ikincil piyasada işlem görebilecek kağıtlar. 2017 ilk altı ayı toplam ihracı 2017’nin yarısı kadar. 1954’de kurulan Bank of Israel’in para piyasası politika araçlarından biri olan (likidite bonosu) makamın toplam ihraç tutarı 2018 Haziran vadesine kadar 98 milyar YİŞ.
Kredi verileri
Kredi verilerine gelince; İlk çeyrekte iş dünyasının bankalara kredi borcu 401 milyar YİŞ iken bu rakam 2008 üçüncü çeyreğinde 387 milyar YİŞ olarak pek bir değişim göstermemiş. Ancak kurumsal yatırımcılara ve yerleşik olmayanlara olan kredi borçları aynı dönemde 717 milyardan 841 milyar YİŞ’e yükselmiş. Buna rağmen YİŞ’in dolara karşı son dönemde yaklaşık yüzde 5,5 değer kazanmış olması nedeni ile yerleşik olmayanlara döviz cinsinden olan borç düşmüş. Hane halkının aynı süreçte bankalara borcu 238 milyardan 461 milyar YİŞ’e çıkmış. Yerleşik olmayanlar, kurumsal yatırımcılar, kredi kartı şirketleri toplamına borç eklenince bu rakam 511 milyar (Yİ) Şekele ulaşıyor. Kamu, iş, hane halkı toplamının bankalara borcu 960 milyar YİŞ. Diğer kreditörlere olan borçlarla bu rakam 2 trilyon 111 milyar YİŞ’e yaklaşıyor.
Bankacılık sektöründe iki tane takas ve aracılık kuruluşu olmak üzere 19 finansal kuruluş bulunuyor. HSBC, Citibank, State Bank of India ve Barclays olmak üzere dört yabancı banka faaliyet gösteriyor. Bizdeki TCMB EFT-EMKT-Çek Takası sisteminin karşılığının adı 2007 yılında devreye alınan ZAHAV (RTGS) Sistemi. Tel Aviv Borsasının (TASE) işlemlerini bizdeki EMKT gibi gerçekleştirmenin yanı sıra çek takası gibi kâğıt bazlı takası BCH, kurumlar arasındaki para transferlerini ACH (automated) olarak gerçekleştiriyor. Sigortacılıkta ise 13 kuruluş bulunuyor. Bankacılık sektöründe mevduatların hacmi kredilerden fazla. Dolayısı ile bankaların bir likidite sorunu yok.
Borsa
(The) Tel Aviv Stock Exchange (Ltd) 1953’te kurulmuş ve 455’ten fazla hisse senedi kote 64 tanesi yurtdışında da işlem görüyor, 608 kurumsal finansman bonosu, 30 devlet bonosu, 687 ETN (Exchange Traded Notes), 1360 yatırım fonu ve 690 ETF işlem görüyor. 15 banka ve sekiz yatırım kuruluşunun Bank of Israel ile ortak olduğu borsanın haziran itibarı ile pazar değeri pay senetleri piyasasında 233 milyar dolar, bono pazarında 247 milyar dolar. Ana endeksin adı TA-35. Bu yıl sekiz yeni firma borsaya kote olmuş. Aeronautics’in halka arzı 2010’dan bu yana en büyük halka arz ve en büyük teknoloji firmasının halka açılması olmuş. Günlük işlem hacmi pay senetleri ve ETN’lerde 419 milyon dolar, devlet bonolarında 745 milyon dolar, kurumsal bonolarda 293 milyon dolar, aylık opsiyon kontrat sayısı 98 bin.
İsrail ile Türkiye
Dış ticarette açık verirken, hizmet gelirleri ve cari transferler ile uzun zamandır olduğu gibi 2016’da 12,4 milyar dolar fazla vermiş. Cari fazlanın GSYİH’ya oranı yüzde 3,6. İsrail ile Türkiye arasındaki serbest ticaret antlaşması 1 Mayıs 1997’de Kudüs’te, 14 Mart 1996’da imzalanan sözleşme ile yürürlüğe girmiş. İsrail’e ihracatımız TUİK verilerine göre Mayıs 2017 sonuna kadar 1,34 milyar dolar, 2016 yılında 2,95 milyar dolar olmuş. 1996’da bu rakam 255 milyon dolar, 2001’de 805 milyon, 2008’de 1,93 milyar dolarmış. İhracat kalemlerinde ilk üç, araba, çelik, demir, elektrik kabloları iken ithalatta petrol yağları, propilen, hidrokarbonlar, kalsiyum fosfatlar. İthalatta 2008’de 1,44 milyar dolar hacim 2016’da 1,38 milyar olarak gerçekleşmiş. Toplam dış ticaret hacmimiz 2004 yılına göre yaklaşık iki katına çıkmış. Cari fazla veren İsrail’e Türkiye olarak yıllardır dış ticaret fazlası veriyoruz. 2007 ve 2008’de ülkemize gelen İsrailli turist sayısı 500 bin ile zirve yaparken 2016’da bu rakam 300 bine yaklaşarak tekrar artış trendine girmiş durumda, Körfez’deki tüm Arap ülkelerinin ülke bazındaki turist sayısından daha fazla.
Özetle, İsrail ekonomisi uzun zamandır görece ve kıyasla iyi durumda.
Not: Ekonomi ve finans haberlerinde detaylar, veriler önemlidir. Türkiye’nin tek ekonomi kanalında geçen hafta yine iki kere Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası denildi. Ulusal basınımızın önemli gazetelerinden birinin online sitesinde geçen hafta Katar krizi ve finansal varlıkları ile ilgili haber yorumda Suudi Arabistan GSYİH’sı 1,7 trilyon dolar olarak yazıldı. Suudi Arabistan Riyali olarak biz düzeltelim aksi taktirde Suudi Arabistan bizden önce G-10 ülkesi olmaya çok yakın demektir.
Kaynaklar: Tradingeconomics.com, Assetmacro.com, Investing.com, Bank of Israel (boi.org.il), Tel Aviv Stock Exchange (tase.co.il), The Economist(.com), ekonomi.gov.tr, tuik.gov.tr, tcmb.gov.tr
