Çanakkale’nin simge yapılarından biri olan Aynalı Çarşının ilk adı ‘Passage Halliyo’ dur. Kırmızı taştan, kemerli ana kapısının üstündeki, bugün üstü kapalı bulunan mermer yazıttaki Osmanlıca ve İbranice metnin günümüz Türkçesinde serbest çevirisi şöyledir:
Adaletliliği ile tanınan Sultan Gazi İkinci Abdülhamid Efendimizin lütuf ve sahip çıkmalarıyla kendine bağlı Musevi uyruğundan [tebaa-yı sadıka-yı Musevviye’sinden] İlyo Halyo [Eliyau Haliyo] kullarının çabalarıyla yaptırılmış ve gönülde yer tutan çarşıdır. Yıl Hicri Muharrem 1307.
Adı ünlü Çanakkale Türküsüne de konu olan bu çarşı, kent seçkinlerinden Eliyau Haliyo tarafından, Sultan II. Abdülhamid’in saltanatının on dördüncü yılı münasebetiyle 1889’da kapalı çarşı - pasaj konseptinde yaptırılmıştır. 1915 Gelibolu Savaşı sırasında İngiliz zırhlısı Queen Elizabeth’in bombardımanı sonucu yanan ve yıkılan çarşı, Mondros Mütarekesinden sonra Çanakkale’yi işgal eden İngilizler tarafından ahır olarak kullanılmıştır. Pasaj/Çarşı 1967’de tamir edilmiş, müellifi Mimar Arkeolog Prof. Dr. Ümit Muzaffer Serdaroğlu’nun hazırladığı projeye göre restorasyonu 2004 yılında Çanakkale Belediyesi tarafından tamamlanmıştır.
Kentin bir başka simgesi olan Saat Kulesi de, aynı dönemde 1890 yılında, İtalyan Başkonsolosu görevini de sürdüren Yahudi tüccar Emilio Vitalis Gaptirole’nin 10.000 altın bağış katkısıyla gerçekleşmiştir.
Kaynak: Naim A. Güleryüz’ün baskı aşamasında olan “Tarih Boyunca Türkiye’de Yahudi Yerleşim Merkezleri” eserinden özetlenerek.
