Adını ‘rüzgârlar tanrısı’ Ailos’un soyundan gelen Mylasos’dan alan Milas, Karya’nın ilk başkenti olup Sodra Dağının eteklerindeki ovada kuruldu. 1391 yılında Yıldırım Bayezid tarafından fethedilen Milas, Ankara Savaşından sonra Menteşeoğlularının eline geçmişse de 1425 yılında II. Murat tarafından tekrar Osmanlı İmparatorluğuna katıldı.
Milas Yahudileri
Milas mezarlığında bulunan en eski mezar taşı 5555 (1795) tarihini taşımakta. Aşkıdil ve Turhan Akarca’ya göre Milas’ta yerleşik bir Yahudi cemaatinin oluşması 18. ve 19. yüzyılda Rodos, Kos ve Girit adaları ile Aydın ve İzmir’den gelenler sayesinde oldu. I. Dünya Savaşı’nda Bodrum’un İngiliz savaş gemileri tarafından bombalanması üzerine birçok Yahudi ailesi Milas’a taşındı. 1916 yılında 157 Yahudi ailenin yaşadığı Milas’ta daha sonra göç başladı. Zenginler işlerini İzmir’e taşırken, ekonomik durumu zayıf olanlar o günlerin gelecek vaat eden ülkesi ABD’ye, 1948’den sonra da İsrail’e göç etmeye başladılar. Milas’ta halen ikamet eden Yahudi bilinmemektedir.
Yahudiler ekseriyetle, Hoca Bedrettin ve Hisarbaşı Mahallelerinde otururdu. 1875 yılında bir kan iftirası olayına muhatap olan cemaatin parlak döneminde kentte, geleneksel hayır kuruluşlarının yanında, Joven Union adında bir gençlik derneği ve gereksinmeli Yahudi kızları için dikiş kursları düzenleyerek onları yaşama yetiştiren Kadınlar Birliği mevcuttu.
Milas sinagogları
Başlangıçta evlerde toplanarak yapılan ibadete, daha sonra Haham Şelomo Avram Amato’nun girişimiyle 1852 yılında Çiçek Sokak’ta kurulan bir sinagogda devam edilmiştir. Şalom adı verilen bu sinagogun giriş kitabesindeki Abayit Aşer Bana Şelomo ibaresi, kurucusuna ithaf edilmiştir.
Milas’ın ikinci sinagogu aynı sokakta 1899’da kurulan geniş ve güzel Simhat Lev (Kalbimin, Gönlümün Neşesi) Sinagogu idi. Birinci Dünya Savaşı sırasında askeri garnizon görevi yapan sinagoglardan biri, [muhtemelen Simhat Lev] savaştan sonra bir sosyal kulüp olarak kullanılmış, daha sonra ortaokula dönüştürülmüştür.
Kaynak: Naim A. Güleryüz’ün baskı aşamasında olan “Tarih Boyunca Türkiye’de Yahudi Yerleşim Merkezleri” eserinden özetlenerek.
Düzeltme
Geçen haftaki “Çanakkale” yazımda, Saat Kulesi inşaatı için bağışta bulunan Emilio Vitalis Gaptirole’yi “Yahudi tüccar” olarak tanıtmıştım. Yeni ulaştığım ayrıntılı bir İngiliz kaynağında Gaptirole’nin kökeni “Katolik Levanten” olarak belirtildiğinden, bu ikinci olasılığı da vurgulamak gereksinmesini duydum. NAG.
