İzmir’in 19. yüzyılda artan Aşkenaz nüfusunun Sefarad ve Aşkenaz dini ritüellerindeki bazı farkları sebep göstererek özerk bir cemaat kurma talepleri, cemaatin gelirini azaltacak bir girişim olarak görüldüğünden, İzmir Hahambaşılığı tarafından kabul edilmemişti.
Bunun üzerine, İzmir’in en büyük birahanesinin ve Kordon’daki ünlü Kramer Otelinin sahibi olan Avusturya uyruklu Jona Arie Kramer, bu ülke konsolosunun kapitülasyonlara dayanarak verdiği izinle, Lafia (Kâtip Çelebi Sokağı)’daki gayrimenkullerinden birini sinagoga dönüştürmüş ve bazı dükkânları da irat getirmesi için sinagoga bağışlamıştı.
Kramer bu sinagoga Keneset Yona adını vermişti.
Ancak İzmir Hahambaşılığının hukuki girişimleri ve yalnız Türk uyruklu Aşkenazlara ibadethane tahsisi ile gittikçe girift bir durum arz eden anlaşmazlık sonucu ayrı bir sinagoga sahip olma konusunda müracaatları, 1901 tarihli bir irade ile kabul edilince özerk Aşkenaz Sinagogu kurulmuş oldu.
Bir yangın sonucu sinagogun bir kısmı ve ona gelir sağlayan dükkânların tamamı yok olduğunda, bir süre kapalı kalan sinagog daha sonra Deutsche Orient Bank Müdürü Maurice Körber tarafından tamir ettirilerek hizmete açılmıştı. Bu konuda belgeye rastlamamış olmamla beraber sinagogun halk arasında La Kaleja de los Tanyedores olarak anılan sokakta olduğu ve Körber’in tenor sesiyle hazan’lığını yaptığı anlaşılmaktadır.1
La Kaleja de los Tanyedores (Çalgıcılar Sokağı) İki Çeşmelik Caddesinden Basmane’ye uzanan sokak, şimdiki katlı otoparkın olduğu yerde o dönemde bulunan üstü yarı açık handa toplanan sokak müzisyenleri yüzünden bu ismimle anılmış olsa gerek.2
Mali imkânsızlıklarla boğuşan sinagog yöneticileri sonuçta sinagog emlakçını satarak sağlanan para ile İzmir Musevi Hastanesinde bir laboratuvar tesis etmiş, karşılığında da kendilerine Sefarad Şalom Sinagogunun ön bahçesindeki özerk mahalde ibadet olanağı tanınmıştı. Sinagoga devam eden Aşkenaz nüfusu azalınca sinagog kapanmış ve mekân irat getiren iki dükkâna dönüştürülmüştü.
Kaynak: Naim A. Güleryüz, ‘Tarih Boyunca Trakya ve Anadolu’da Yahudi Yerleşim Yerleri’, Gözlem, Kasım 2017
1 Nesim Weissberg Akova’nın aile anılarından.
2 İzmirli Moşe Sadi’nin pederinden duyduğu ve anımsayabildiği kadar.
Her ikisine, ilgilerinden ve değerli katkılarından dolayı candan teşekkürler.
