Somonun ve ‘İsveç köfte’nin anavatanı

Yakın geçmişe kadar, diğer kuzey ülkeleri gibi içine kapanık, hakkında fazla bilgimiz olmayan İsveç, son yıllarda dünya starı bir futbolcusu, meşhur mobilya firması ve meşhur köfteleriyle ilgimizi çekmeye başladı.

Fakat İsveç, bunlardan başka çok ilginç özellikleri olan bir ülke... İsveç hakkında ilginç bilgiler verirken yeme-içme kültürünü de anlatmaya çalışacağım.

Yüzölçümü 450 bin kilometrekare olan İsveç’in nüfusu yaklaşık 10 milyon. 14 adanın üzerine kurulmuş olan başkent Stockholm’de ise yaklaşık 800 bin kişi yaşıyor.

Ülkenin resmi adı İsveç Krallığı, halkın büyük çoğunluğu ise Lutheran Hristiyan’dır. İsveç’in, Norveç ve Finlandiya ile sınırı vardır, Danimarka’ya ise bir köprü ile bağlanır. Ülkenin neredeyse yüzde 50’si ormanlarla kaplı; 95 bin civarında irili ufaklı göl bulunur. Son 100 yılda, ülkenin kuzeyinde ölçülmüş en düşük sıcaklık -53 derece, güneyinde en yüksek ölçülmüş sıcaklık ise +38 derece. Kadınlarda 84, erkeklerde 81 yaş ile dünyanın en uzun yaşam ortalamasına sahip ülkelerinden biridir. Ülkede çöp, yakıta dönüştürüldüğü ve halkın çıkardığı çöp yetersiz olduğu için Norveç’ten çöp ithal edilir. Kadınlar için doğum izni, maaşın yüzde 80’i devlet tarafından ödenerek, 75 haftadır. Kaninhopping adı verilen tavşan zıplatma yarışmaları oldukça popülerdir. Ölü tavşanlar bile bio-yakıt elde etmek için kullanılır. İsveç, dünyanın en yüksek yaşam standartlarına sahip ülkelerinden biridir. 1927’de kurulan, İsveç markası Volvo, bugün kullandığımız 3 noktadan tutan emniyet kemerini 1959’da standart donanım olarak sunan ilk firma olmuştu. 1979 itibariyle çocukları tokat ya da başka bir fiziksel müdahale ile cezalandırmak ülkede yasak.

İsveç ve yeme-içme kültürü

İsveç yemek kültürü, ülkenin kuzeyde bir adada olması etkisiyle deniz ürünleri ağırlıklıdır. Günün her saatinde deniz ürünleri bulmak mümkün. İsveç mutfağı genel olarak balık, patates, süt ve ete dayalıdır. En bilindik yemekleri haşlanmış patates ve et suyu ile servis edilen İsveç köftesi, yabani kızılcık reçeli Lingon ve peksimete benzeyen bir çıtır ekmek olan Knäckebröd’dür. Kızılcık reçelini köfte ve krepten, yulaf lapasına kadar birçok yiyeceğin yanında sos olarak kullanan İsveçliler, çıtır ekmeklerini de tereyağı ile servis ederler.

İsveç mutfağında balığın yeri çok büyük olmasına rağmen Fransız mutfağından, Japon mutfağına kadar birçok uluslararası mutfak da karışıktır. İsveçliler en çok kuzey denizlerinden çıkarılan Hareng ve somon gibi yağlı balıklardan yer. Deniz ürünleri yanında, kümes hayvanları ve domuz eti ağırlıklı bir menüye de sahipler. Av etleri de yaygındır; ren geyiği, balina, kaz ve hatta ayı eti bile tüketilir. Tütsülenmiş ve füme edilmiş etler ile tuzlanmış balık bu Viking ülkelerinin sofralarında önemli rol oynar.

İsveçliler okula veya işe gitmeden önce ekmek, mısır gevreği ya da yulaf ezmesinden oluşan kahvaltılarını mutlaka yapar. Akşam yemeğine davetliyseniz rahat olmanızda fayda var. Genelde samimi ve sıcak olan İsveçliler akşam yemeklerinde sohbet etmekten ve misafire güzel bir masa kurmaktan keyif alır. Ringa balığı turşusu, deniz ürünlerinden oluşan sandviçler, bezelye çorbası, krep, kerevit gibi yeni tatlar denemeyi sevenler için farklı bir deneyim olabilir.

Yöresel yemeklerden örnekler sunacak olursak Surströmming (Kuzey İsveç’e ait bir tür balık yemeği) ve Güney İsveç’te de yılanbalığı örnek olarak verilebilir. Her nasılsa İsveç mutfağı yabancı mutfakların etkisi altında kalmıştır. Günümüzde çoğu restoranda farklı kültürlere ait yemek seçeneği bulunur.

İsveç Mutfağının önemli bir yemeği olan ‘dolma’ Türk etkisidir. Bu yemeğin kısa da bir öyküsü var. Yaklaşık 250 yıl önce Ruslarla yaptığı bir savaş sırasında Osmanlılara sığınan İsveç Kralı, askerleriyle tam beş yıl Osmanlı topraklarında yaşamış. Bu süre içinde Türk yeme alışkanlığını edinen Kral ve askerleri ülkelerine döndükten sonra da bu alışkanlıklarını devam ettirdikleri için dolma İsveç Mutfağına girmiş. Ama İsveç’te üzüm bağları olmadığı için, onlar dolmayı lahanadan ve daha iri olarak yapmışlar.

Kahve seven biriyseniz İsveç sizin için bir cennet; kahveyle aranız pek yoksa İsveç’te alışacağınız kesin. İsveçliler yıllık ortalama kişi başı 8,2 kilo kahve tüketiyor; dünyada en çok kahve tüketen altıncı ülke! İsveç’te arkadaşlarınızla otururken “Fika içelim mi?” sorusuna çokça maruz kalabilirsiniz. Fika, İsveç’in yerel kahvesi ve alışkanlık yapabilir.

İsveç’te yüzde 3 altında alkol oranlı bir içecek alacaksanız sorun yok ama daha yüksek alkol oranlı bir içki alacaksanız tek seçeneğiniz var: Systembolaget. Devlet politikaları doğrultusunda içki içilmesinin denetim altına alınması ve kaçak içkinin önüne geçmek amacıyla oluşturulan Systembolaget dükkânları içki satışı yapılan tek bayi ve bu dükkânlar dışında içki satışı yasak.