Sebep siyasi değil ekonomik

Şehirde değil  taşrada başladı

  İran’da muhafazakârların kalesi olarak bilinen Meşhed kentinde sokağa dökülen yüzlerce kişi, ülkede başlayan geniş çaplı gösterilerin fitilini ateşledi. Meşhed’den başlayarak İran’ın birçok kentine yayılan gösterilerin çıkış noktası işsizlik ve hayat pahalılığıydı. İşsizlik oranının yüzde 12,4 olduğu İran’da son bir hafta içerisinde yumurta fiyatının iki kat arttığı belirtildi. Sokağa ilk çıkanların 2009’da yaşanan olayların aksine şehirli İranlılar değil, taşralı muhafazakârlar olduğu vurgulandı.

Tepkiler Ruhani’ye

  Ancak ilerleyen günlerde ülkedeki tansiyon giderek artarken, gösterilere de siyaset karıştı. Reform vaatleri ile seçilen ve Batı ile imzalanan nükleer anlaşma ile ekonominin düzeleceğinin sözünü veren Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, protestolarda hedefteki isim olurken, rejim taraftarları da sokağa döküldü. Protestolarda ülkenin dış politikasına yönelik eleştirilere dikkat çekiyor. Halk kamu kaynaklarının Suriye, Yemen ve Irak’taki çatışmalarda kullanılmasına tepki gösteriyor.

Trump’tan açık destek

  Cumhurbaşkanı Ruhani olaya temkinli yaklaşırken, dini lider Hamaney ise dış mihrakları suçlayarak “Düşmanlarımız ülkede isyan çıkarttı. Savaş çıkartmaya çalışıyorlar” açıklamasını yaptı. Uluslararası düzeyde ise İran’a ilk destek ABD’den geldi. ABD Başkanı Trump, gösterilere desteğini açık bir şekilde gösterirken İsrail Başbakanı Netanyahu da, “Rejim devrildiğinde İranlılar ile İsrailliler yeniden arkadaş olacak” ifadelerini kullandı.

Netanyahu, İran protestolarında Avrupa’yı sessiz kalmakla eleştirdi

İran sokaklarında devam eden gösterilerle İsrail’in hiçbir ilişkisi olmadığını vurgulayan İsrail Başbakanı, pazartesi günü yayınladığı video mesajında ‘zalim rejim’e karşı gelen ‘kahraman’ göstericileri övdü. 

Konuşmasına Netanyahu, “Bugün İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin, İran’daki gösterilerin arkasında İsrail’in olduğu yönündeki iddialarını duydum. Bu sadece doğru olmamakla kalmayan, aynı zamanda gülünç bir iddia. Ve Ruhani’nin tersine ben İran halkına hakaret etmeyeceğim. Daha iyisine layıklar” diye başladı.

Pazartesi günü erken saatler Ruhani, protesto gösterilerinin ABD ve İsrail ile birlikte, İran’ın istikrarını bozmak isteyen Suudi Arabistan tarafından desteklendiğini söylemişti.

Netanyahu ise gösterileri İran halkının düzenlediğine dikkat çekerek, “İran’daki zalim rejim, onlarca milyar doları sadece nefret yaymak için harcamakta. Bu parayla okul ve hastane inşa edilebilirdi. Anne ve babaların sokaklardAa yürüyüşlere katılıyor olmalarına şaşmamak gerekir. Baştaki rejim, onlardan, kendi halkından korkmaktadır. Bu yüzden öğrencileri hapse atmakta, sosyal medyayı yasaklamaktalar” dedi.

Netanyahu sözlerine, İran halkına İsrail kadar destek vermediğini iddia ettiği Avrupa’yı eleştirerek devam etti. Başbakan, “Kahraman ruhlu genç İranlılar sokaklarda dayak yerken, maalesef çoğu Avrupalı hükümet sessizce olanları izliyor. Bu doğru değil. Buna karşı sessiz kalmayacağım” diye konuştu.

Video mesajın bitiminde Netanyahu, İslami Cumhuriyet rejimi sona erdikten sonra, İran ve İsrail halklarının tekrar eskisi gibi dost olacaklarını söyledi.

Almanya Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel de, pazartesi öğleden sonra Twitter’da bir mesaj yayınlayarak göstericilere destek verdi. Gabriel mesajında, “İran hükümetini göstericilerin barış içinde seslerini duyurma haklarına saygı göstermeye çağırıyoruz. Son günlerdeki çatışmalar dikkate alındığında, şiddet içeren hareketlerden uzak kalmak çok önemlidir” dedi.

Diğer yandan ABD Başkan Yardımcısı Mike Pence, Twitter’da paylaştığı bir mesajla, “Trump ABD Başkanı ve ben de başkan yardımcısı olduğum sürece, ABD geçmişteki utanç verici hatalarını tekrarlamayacak ve İran halkı acımasız rejime karşı kahramanca ayaklanır ve savaş verirken bir kenarda durup izlemeyeceğiz” dedi. Pence mesajına, “İran halkının cesur ve gittikçe güçlenen isyanı, özgürlük mücadelesi veren ve zorbalığa karşı olan herkese ümit ve inanç veriyor. Onları yüzüstü bırakmamalıyız ve bırakmayacağız” diye devam etti.

Sorularla İran gösterileri

İran’da işsizlik, yükselen enflasyon ve yolsuzluğa karşı başlayıp rejim karşıtı gösterilere dönüşen protestolar, hükümetin ‘yasa dışı’ ilan etmesine rağmen devam ediyor. Perşembe gününden bu yana süren protestoların 2009 yılında reform yanlıların düzenlediği eylemlerden sonra, halkın yönetimle ilgili memnuniyetsizliklerini dile getirdiği en büyük gösteriler.

NASIL BAŞLADI?

Gösteriler geçtiğimiz perşembe günü ülkenin en büyük ikinci şehri Meşhed’de giderek kötüleşen ekonomik durumu protesto amaçlı başladı. Ülkenin çeşitli şehirlerinden düzenlenen gösterileri tetikleyen sebepler yükselen, enflasyon, işsizlik ve yolsuzluk.

İran’da işsizlik 2017 yılında resmi rakamlara göre yüzde 12,4’e çıktı.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise Batılı güçlerle yapılan nükleer anlaşma sonucu ekonominin kısa sürede düzeleceğini söylüyordu. Ancak Ruhani, yükselen enflasyonu, artan fiyatları kontrol edememekle eleştiriliyor.

GÖSTERİCİLER NEDEN SOKAKTA?

Kötüleşen ekonomik şartlar ve yolsuzluk karşıtı başlayan gösteriler siyasi taleplere dönüştü. Sokaklarda yalnızca Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’ye değil, aynı zamanda İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’e karşı da sloganlar atılıyor.

Ülkenin güçlü din adamlarının yaşadığı Kum’da da gerçekleşen gösterilerde, “Halk yalvarıyor, din adamları Allah gibi davranıyor” sloganları atıldı. İran’ın dış politikasına da tepki var. Meşhed’de bazı göstericiler hükümetin Ortadoğu ülkelerine müdahalesine “Hayatım Gazze için değil, Lübnan için değil, İran içindir” sloganlarıyla gösterdi. Göstericiler, hükümetin iç politika sorunları yerine dış politikaya ağırlık verdiği eleştirisini yapıyor. Bazı videolarda göstericilerin “Suriye’yi bırak bizi düşün” sloganları attığı görüldü.

Tahran iddiaları reddetse de, İran Yemen’de Suudi öncülüğündeki koalisyona karşı savaşan Şii Husi milislerine silah temin etmekle de suçlanıyor. İran’ın ayrıca Lübnan’daki Şii müttefikleri Hizbullah’a da silah verdiği söyleniyor.

YÖNETİMİN TEPKİSİ

NE OLDU?

Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri, gösterilerin arkasında muhaliflerin olduğunu belirtti. Cihangiri, “Bu ülkedeki bazı olaylar, ekonomik sorunlardan kaynaklanıyor ama bunların arkasında başka bir şey var gibi görünüyor. Bunu yaparak hükümete zarar vereceklerini düşünüyorlar ama kârlı çıkanlar başkaları olacak” diye konuştu.

Tahran valisi, eylemlere ana yollarda konuşlanan polisin müdahale etmesi gerektiğini belirtti. Meşhed’deki yetkililer protestoların ‘devrim karşıtı unsurlar’ tarafından düzenlendiğini söyledi. Meşhed’de çekilen ve sosyal medyada paylaşılan videolarda göstericilere tazyikli suyla müdahale edildiği görüldü.

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, pazartesi günü bir araya geldiği milletvekillerine hitaben yaptığı konuşmada protestoların bir tehdit olarak değil, insanların sorunlarını görmek için bir fırsat olarak ele alınması gerektiğini söyledi.

Ruhani, protestocuları sokağa çeken tek şeyin ekonomik sorunlar olmadığını, insanların daha fazla özgürlük istediğini de belirtti.

Donald Trump: “İran halkı teröre para akıtmaktan bıktı”

ABD Başkanı Trump, İranlıların kaynaklarının çalınmasından ve terör için harcanmasından bıktıklarını belirtti.

ABD Başkanı Donald Trump, pazar günü Twitter hesabından yaptığı açıklamalarla İran’da gittikçe artan toplu protestolardan bahsederek, göstericileri överek İran halkının ülke kaynaklarının terörizme harcanmasına artık daha fazla tahammülü kalmadığını savundu. Trump  hesabından, “İran halkı paralarının ve kaynaklarının nasıl çalınıp terörizme heba edildiğini anladı ve buna artık daha fazla katlanmayacak”, “ABD insan hakları ihlallerini yakından izliyor, gözümüz üzerinizde”  tweet’lerini paylaştı.

Öte yandan Trump’ın paylaşımları İran hükümetini kızdırdı. İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü , “İran halkı ne ABD ne de Trump’ın sahte ve fırsatçı açıklamalarını dikkate alıyor” açıklamasında bulundu. 

Reuters’dan İsrail’e özür

Dünyaca ünlü Reuters ajansının televizyonu, Twitter hesabında, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile İsrail Ulaştırma Bakanı İsrael Katz’ın fotoğraflarını, on İranlı göstericiyle ilgili yaptığı paylaşımda kullanması üzerine İsrail hükümetinden gelen tepki ve şikâyet üzerine derhal geri çekerek özür diledi.