Dört Özel Şabat-Dört Özel Peraşa: Şabat Şekalim
Yahudiliğin temeli olan kutsal Şabat’ın duaları da özeldir. Şabat sabahı, duaların yanında haftanın Peraşası (o haftaya ait olan Tora bölümü), Maftir, ve Aftara okunur.
Bayramlarda ve Roş Hodeş’te (yeni ayın başlangıcı) o özel güne ait başka bir Tora bölümü de ek olarak okunur. Roş Hodeş Adar’dan önce veya tam Roş Hodeş Adar’da başlayan ‘Dört Peraşa- Arba Peraşiyot Şabatlar’ı, Pesah Bayramı’na hazırlık yolunda; Nisan ayının başlarına kadar uzanan özel Şabatlardır. Dört Özel Şabat’tan ilki, Şabat Şekalim, bu sene 10 Şubat Cumartesi günü.
Roş Hodeş Adar’dan önce veya tam Roş Hodeş Adar’da başlayan ‘Dört Peraşa- Arba Peraşiyot Şabatlar’ı, Pesah Bayramı’na hazırlık yolunda, Nisan ayının başlarına kadar uzanan özel Şabatlardır.
Ne bir bayrama, ne Roş Hodeş’e denk gelmeseler de, yine iki Tora bölümü okunan Dört Özel Şabat; Şabat Şekalim, Şabat Zahor, Şabat Para ve Şabat Ahodeş’tir.
Bu Şabatlarda her Şabat okunan Tora bölümlerinin yanında, bu özel güne ait olan başka bir Tora bölümü de ek olarak okunur.
Dört Özel Şabat’tan ilki, Şabat Şekalim, bu sene 10 Şubat Cumartesi günü.
Dört Özel Şabat serisindeki ilk Şabat - Şabat Şekalim
Roş Hodeş Adar’dan önceki Şabat (veya Şabat’a denk gelirse Roş Hodeş Adar) Şabat Şekalim’dir. (‘Artık’, yani iki Adar ayı olan yıllarda, Şabat Şekalim, Roş Hodeş VeAdar’dan önceki Şabat’tır).
Şabat Şekalim’de, Şemot Kitabı- Ki Tisa Peraşasından 30:11-16 bölümleri okunur.
Bu bölümde Mısır’dan çıkmış olan Yahudilerin nüfus sayımından bahsedilir. Tora, burada ve başka yerlerde de, Yahudilerin bilinen şekilde kişi başı sayılmalarını yasaklar. Onun yerine, kişiler, her birinin bağışladıkları öğelerle sayılırlar. Buradaki nüfus sayımında katkıda bulunulan öğe, ‘yarım şekel’dir. 20 yaşını geçmiş her kişi yarım şekel bağışlayacak, bu şekilde nüfus sayımı gerçekleşecektir.
Nüfus sayımı 1 Nisan’da yapılacağı için, bundan tam bir ay önce, herkesin yarım şekel getirmesi gerektiği, Adar ayının başında, halka ilan edilir.
Bu şekilde toplanan şekalim (şekeller), Mişkan’ın (çölde kurulan geçici tapınak, toplanma çadırı) bakım, onarım ve orada yerine getirilen korbanlar ve hizmetler için kullanılır.
Tam değil, yarım şekel
Tam değil, yarım şekel toplanması ile ilgili birçok yorumdan bir tanesi, hiçbir insanın tek başına, ‘tam’ olamadığıdır. İsrailoğulları, ancak bireysellikten çıkıp birbiriyle birleşip bir bütün haline geldikleri zaman güçlü olabilirler. Bunun akabinde, daha büyük bir yoğunlukla Tanrı ile bağlantıda olma, Tora öğrenme ve bu öğrenilenleri hayata geçirme, başkaları için bir şeyler yapma, insanlara maddi veya manevi herhangi bir şekilde yardımcı olma, nefsini daha fazla kontrol etme, dedikodudan daha fazla uzak durma, insanlara daha fazla iyilik ve sabırla yaklaşma konularında daha bilinçli olarak hareket etmeye niyet edildiği zaman, insan sadece bireysel olarak kendisini yükseltmekle kalmaz. Bu şekilde davrandığında, terazi, bütün halkı ve nihayetinde tüm dünya lehine çevrilmiş olur.
Altın buzağı günahının kefareti
Bir yoruma göre, yarım şekel mitsvası altın buzağı günahının kefareti için verilir. Halkın altın buzağıya tapması, Tanrı ile İsrailoğulları arasına derin bir uçurum girmesine sebep olur. Arada oluşan bu mesafeyi bir şekilde birleşerek kapamak gerekir. Yanımızda Tanrı olmayınca eksik oluruz, yarım oluruz. Bu yüzden yarım şekel getirilmesi mitsvası verilir. Bir bütünün sadece yarısı olduğumuzu, diğer yarımızın Tanrı olduğunu ve ancak birlikte olduğumuzda tam olabileceğimizi göstermek için.
Farklı bir yorumla, kadınlar altın buzağı günahına iştirak etmediklerinden ve yanında kadını olmayan erkek ancak yarım olarak sayılabileceğinden sadece yarım şekel getirir.
Yine başka bir yorumla, yarım şekel, yarım kefaret gerekliydi, çünkü kişinin benliğinin sadece yarısı günaha iştirak eder, ruhunun özü lekelenmemiş şekilde tertemiz kalır.
Zengini de fakiri de yarım şekel
Zenginin de fakirin de aynı miktarda katkıda bulunması, Tanrı’nın gözünde zenginin de fakirin de aynı değeri taşıdığını simgeler.
Her insanın karakteri, aklı, becerileri, dini gereklerini yerine getirme şekli ve seviyesi, Tora öğrenim durumu veya isteği farklı olabilir, hatta kişi özünün yolundan sapmış bile olabilir. Ama her insan, Tanrı gözünde eşittir ve her kim olursa olsun her bir Yahudi, Yahudi halkının ayrılmaz ve vazgeçilmez bir parçasıdır. Yarım şekel verme mitsvasıdan sonra Tanrı, kutsal ritüellerde kullanılacak tütsüyü yapması için bir araya getirilmesi gereken baharatları Moşe Rabenu’ya anlatır. Bunların içindeki helbena, tek başınayken oldukça itici ve kötü bir kokuya sahiptir. O zaman neden tütsünün yapılması için gereklidir? Ayrıca Talmud der ki, günah sahibi olanların da iştirak etmediği toplumsal hiç bir oruç, geçerli sayılmaz. (Krisus,6b)
Rav Chaim Shmulevitz, Yahudi halkı ‘bir’likte olmadığı zaman, bir bütün sayılamayacağını ve bu durumda cemaatin gücünün şiddetli bir şekilde zayıflayacağını açıklar.
Bu bakımdandır ki, Mişkan’ın farklı bölümlerinin yapımı için, herkes kendi bütçesi doğrultusunda katkıda bulunurken, Mişkan’ın temelini oluşturacak ‘gümüş’ söz konusu olduğunda, herkesin ‘eşit’ miktarda iştiraki istenir. Bu şekilde halka arasında bir birlik ve bütünlük oluşturulur.
Mahatsit Aşekel ve Purim
Şekalim bölümünün okunması, yaklaşan Purim Bayramı ile yakından ilgilidir.
Talmud’a göre, Aman’ın İsrailoğulları’nı ortadan kaldırma planları, mahatsit aşekel- yarım şekel mitsvası sayesinde geri teper. Şekalim toplandıktan yıllarca sonra Aman, Yahudileri yok etmek için Kral Ahaşveroş’a büyük miktarda ‘gümüş’ teklif eder.
Fakat her bir Yahudi’nin, Mişkan’ın yapımı ve bakımı için, eşit olarak katkıda bulunduğu yarım gümüş şekeller sayesinde, Yahudiler mucizevi bir şekilde kurtulur; Aman ve ailesi ise yok olur.
Günümüzde yarım şekel mitsvasının yerine getirilmesi
Bet Amikdaş döneminde, Adar ayı boyunca tapınağa bağış amacıyla, 20 yaşını geçmiş her kişiden, yarım şekel bağış toplanırdı. Bu şekilde nüfus sayımı yapılırdı.
Günümüzde, Roş Hodeş Adar-Adar ayının başlangıcından (bu yıl 15-16 Şubat), Purim’de (bu yıl 1 Mart) Megila Ester’in okunmasına kadarki zaman sürecinde, ailedeki her birey için, yarım gümüş şekel değerinde (tam olarak 10 gram gümüş karşılığı) bir bağış verilir.
Bu bağış; ‘Zeher Lemahatsit Aşekel-Yarım Şekelin Anısına’ yapılır.
Bu mitsvayı en iyi şekilde yerine getirmek isteyenler, yaşına bakmaksızın ailenin her bireyi için, hatta evin hanımı hamileyse, karnındaki bebek için de bu bağışı yapar.
Verirken almak
“Sayımdan geçen herkes şunu vermelidir.” (Şemot-30:13)
Midraş’a göre, Tanrı, ‘Onursal Tahtı’nın altından ateşten bir sikke’ çıkarıp Moşe Rabenu’ya göstermiş ve ona: “halk işte şunu vermelidir” demiştir.
Burada kullanılan “Venatenu- vermelidir”- İbranicede okunuşu önden ve arkadan aynı olan bir kelimedir.
Bu da bize, verilen her şeyin, bir gün veren kişiye geri geleceğini, onu zenginleştireceğini hatırlatır. Vermek, ruhu geliştirir, dünyayı ve hayatımızı daha anlamlı hale getirir ve bize kendimizden daha büyük bir şeyin parçası olduğumuzu hatırlatır. Ayrıca Tanrı’nın Nimetlerinin kişinin hem kendisi, hem de tüm halkı üzerine gelmesini sağlar.
Şu an içinde olduğumuz 5778 (2018) yılının Dört Özel Şabat tarihleri
Şabat Şekalim : 25 Şevat - 10 Şubat Cumartesi
Şabat Zahor : 9 Adar - 24 Şubat Cumartesi
Şabat Para : 23 Adar - 10 Mart Cumartesi
Şabat Ahodeş : 1 Nisan - 17 Mart Cumartesi
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla GÖZLEM’den El Gid Para El Pratikante, Şemot, Megilat Ester ve Torah for Your Table, The Book of Our Heritage kitaplarından, www.ou.org, www.chabad.org, myjewishlearning.com, www.jewfaq.org, www.akhlah.com, www.betemunah.org, www.aish.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için cemaatin kendi rabilerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
