Her nesil, çocuklarına, Amalek’in İsrailoğulları’na Mısır Çıkışı’ndan sonra yolda en zayıf oldukları anda saldırdıklarını anlatmakla yükümlüdür.
Tanrı korkusu, zayıf olanlara ve yabancılara karşı davranışlarda kendini gösterir. Amalek, Tanrısız’ın prototipidir, her nesilde bir sebebe bağlı olmadan zayıfa sırf zayıf olduğu için saldıran, arkada kalanları düşürüp yok eden, Tanrı korkusu taşımayan bir kimliği temsil eder.
‘Zahor-Hatırla’ peraşasının okunması, Tora’nın ‘Taase-yap’ mitsvalarından; ‘Unutma’ da ‘Lo Taase-yapma’ şeklindeki mitsvalarındandır. Bu mitsvalar, her zaman her yerde, hem kadınlar, hem de erkekler için geçerlidir. Bu nedenle kadınların da bu Şabat sinagoga gelip peraşayı dinlemeleri çok önemlidir.
Amalek- Sebepsiz nefret
Amalek, İsrailoğullarına karşı kalıtsal bir nefret taşıyan eski bir Ortadoğu milletidir. Amalek halkının her fırsatta Yahudilere saldırması için hiçbir sebebe bile gerek yoktu. Konu, toprak konusunda anlaşmazlık, provokasyon, güçlerini veya savaşçı olarak itibarlarını artırmak veya savaş ganimeti toplamak da değildi. Bu onlar için, Tanrı’nın halkını yok etmeye yönelik, içsel patoloik bir ihtiyaçtı. Bir sebebe bağlı olmadığından, bu nefretle mücadele edebilmek için diplomasi, eğitim, okul müfredatının gözden geçirilmesi gibi çözümler de anlamsız kalırdı. Bu nefret sonradan öğretilmiş değil, içlerine işlemiş ve kökleşmiş bir nefretti. Amalek halkı dünyada olduğu sürece hiçbir Yahudi güvende olamazdı.
Raşî’nin yorumuna göre Amalek, ‘mikre- tesadüf’ü simgeler. Amalek, Tanrı’nın Varlığı’nı, Tanrı’nın evrenle etkileşimini inkâr eder, gelişen olayların Tanrı’nın İsteği ve Planı doğrultusunda değil, tamamen tesadüf ve rastlantılar sonucu olduğunu iddia eder.
Aynı zamanda ‘Amalek’in harflerinin numerik değeri, ‘safek-şüphe’ ile eşittir.
Amalek, spiritüel anlamda asılsız, temelsiz, sebepsiz, mantıksız şüphenin özünü temsil eder ve işte bunlar, Yahudi milletinin ve Yahudilerin hayattaki misyonunun ezeli düşmanıdır. Bu yüzden Amalek’in, Tanrı’dan uzaklaşmamıza, Tanrı’nın yanımızda olup olmadığına dair içimize girmeye çalışan, ‘şüphe’nin adını tamamen silmek, yok etmek gerekir.
Zohar; Amalek’i Satan ve ölüm meleği olarak, farklı yorumcular Amalek’i Yetser Ara ve daha birçok farklı şekilde tarif eder.
Amalek-Purim bağlantısı
Amalek her nesilde, farklı kişiliklerle mevcuttur. Yahudileri yok etmeye kararlı olan Aman da, Amalek’in soyundan gelir. Bu yüzden, Purim’den önceki Şabat, Amalek’in unutulmaması, hatırlanması mitsvasının yazılı olduğu peraşa okunur.
Ester ve Mordehay zamanında olduğu gibi, Tanrı’nın olaylarla olan bağlantısını her zaman açık olarak görmek mümkün olmayabilir. Amalek de hayatın akışın ve tarihin tesadüfi olduğunu savunur. Bunun tam tersini kanıtlayan Purim’in ana teması, her şeyin Tanrı’nın kontrolü altında meydana geldiği gerçeğidir. Olayların akışı sırasında her zaman Tanrı’nın Eli’ni görebilmek mümkün olmayabilir. Doğal bir tesadüf gibi görünen durumlar bile, aslında Tanrı’nın sevgi dolu Gözetimi’nin- haşgaha’nın neticesinde oluşmaktadır. Purim, daimi İlahi Gözetimin, açık mucizeler yerine nasıl doğal olayların arkasında yer aldığını gösterir. Direkt olarak idrak edemesek de; Tanrı, ‘Hester Panim-Gizli Yüzü’ ile olayları ilahi planı doğrultusunda her an her şeyi kontrol ederek hayatı bütünüyle yönetir. Yahudiler topraklarından uzakta, sürgünde olsalar da, görünüşte Tanrı’nın Varlığı’nı tam olarak hissedemeseler de, Tanrı her an onların yanındadır, onları her an korur, her an kollar ve hayatlarının en ufak detayını bile onların iyiliği için düzenler.
Purim olayları, Birinci Bet Amikdaş’ın yıkılışından sonra meydana gelir. Bu dönemlerde Yahudilerin işledikleri birçok günah neticesinde, Tanrı artık açık ve görülür şekilde mucize yapmayı bırakır, mecazi olarak Yüzünü gizler. Artık Tanrı’nın Varlığı’nı açıkça göstermesinden mahrum olan Yahudiler, kendilerini ‘Cennetteki Babaları’ tarafından terkedilmiş hissederler.
Onlarla ilgilenen, onları seven kimse yokmuşçasına sürgünün sert şartlarına, putperestlerin zalimliğine ve şansın kaprislerine korunmasız olarak maruz kaldıklarını düşünürler. Oysaki Purim olayları onlara, gerçeğin bunun tam tersi olduğunu gösterir. Tanrı bu aralar Yüzünü gizliyor olsa da, onları hiçbir zaman terk etmemiştir, hiçbir zaman da terk etmeyecektir. Yahudiler, Purim olayları ile Tanrı’nın yönteminin ne olduğunu anlarlar. Aynen bir babanın her zaman çocuğunun ‘yanında’ durması gibi, Tanrı da sendelediklerinde onları tutup desteklemek için her zaman onların (O’nun çocuklarının) yanında olacak ve Yahudilere hem tek tek hem de bir bütün olarak daima ve her an yol gösterecektir.
Günümüzde Amalek
R. Joseph Dov Soloveitchik, Amalek’in her zaman var olduğunu ve her nesil farklı isimlerle ortaya çıktığını belirtir.
Amalek, her zaman dışardaki bir güç olmayabilir, bazen kendi içimizde pusuya yatıp bekliyor da olabilir. Bazen bu güçler, en beklenmedik anda en beklenmedik dürüst insanların kalbini de ele geçirebilir. O yüzden sürekli bir farkındalıkla içimizle bağlantıda olmamız, kendi kalbimizin içine bakıp orada neler olduğunu ara ara yoklamamız, sorgulamamız gerekir. Gerçeklik ve iyilikle dalga geçen, aşağılayan, ahlaklı şekilde davranan kişilerle dalga geçme eğilimi, başkalarını mutlu etmek için bir şeyler yapanlara şüphe ve alayla yaklaşma, kendimizin veya başkalarının içtenliğinden kuşkulanmak, günümüzün Amalek’leridir ve ruhumuzla öldürücü bir savaş içindedir. Eğer izin verirsek, şüphecilik ve alaycılık kendimizi geliştirmemiz için yaptığımız her girişimi öldürecek, karakterimizi arıtmaya ve ruhumuzu ortaya çıkarmaya yönelik her hareketimizi kısıtlayacaktır. Buna karşı yapılacak tek şey, bu alaylara cevap vermeden, mantık yürütmeden, hiçbir tartışmaya girmeden Amalek’i iyiliğimizle, dürüstlüğümüzle, ahlakımızla yok etmektir. Hiçbir sebep olmadan iyilik yapmak, açıklama vermeden nezaketle yardımda bulunmak, arkadaşımızı sebebe bağlı olmadan sevmek, tutsak ruhumuzu özgürleştirecek, Amalek’i yok ederek içsel savaşımızın kahramanı olmamızı sağlayacaktır.
Amalek’i yok etmek
Amalek, kötülüğün görüntüsü ve simgesidir.
Rav Avraham Yitzchak Kook, dünyayı kötülükten kurtarmak için, kötülüğün yerine iyiliği koymayı, bu şekilde kötülüğü kökünden yok etmeyi önerir: “Tsadikliği tam olan kişiler kötülükten yakınmaz, onun yerine dürüstlüğü arttırır. Dine karşı olanlardan yakınmaz, onun yerine inancı arttırır. Cahillikten yakınmaz, onun yerine bilgeliği attırır.”
ESTER ORUCU- 28 ŞUBAT ÇARŞAMBA
Her yıl, Purim’den önceki gün,13 Adar’da oruç tutulur. Kraliçe Ester; halkını Aman’ın soykırım planlarından kurtarabilmek için Kral Ahaşveroş ile görüşmek ister. Fakat çağrılmadan kralın huzuruna çıkmanın cezası ölümdür. Bu yüzden, Ester; kuzeni Haham Mordehay’dan, tüm Yahudi halkının kendisiyle birlikte üç gün boyunca oruç tutup dua etmelerini ister.
Bütün halkın birlikte tuttuğu üç oruç gününün sonunda Ester, kralın huzuruna çıkar.
Bu orucun tutulmasını Ester istediği için, ‘Ester Orucu’ adıyla anılır.
DİKKAT! Halk arasında yaygın, ama YANLIŞ bir inanış; bu orucu sadece adı Ester olanların tutması gerektiğidir. Hamile, süt veren kadınlar hariç, sağlıklı ve bar/bat mitzvasını yapmış her Yahudi, Ester Orucu’nu tutmakla yükümlüdür.
Ester orucu bu yıl 28 Şubat Çarşamba sabahı gün doğmadan başlayıp, aynı günün akşamı, yıldızlar çıkınca sona eriyor.
Ester orucu gününde Minha duasında yakarış duaları Tahanunim yapılmaz.
Tarih boyunca Yahudilerin savaşa çıkmadan önce daima oruç tutup dua ettikleri görülür.
Moşe Rabenu da Amalek’in saldırısı sırasında oruç tutar. Orucun verdiği mesaj, savaşı kazandıran şeyin yapılan hazırlıklar, insani güç ve kahramanlık değil, Tanrı’ya bağlılık ve dua ile sadece ve sadece Tanrı’nın İsteği olduğudur.
Hatırlatma
PURİM- 1MART PERŞEMBE (14 Adar)
Tanrı’nın, açık mucizeler yerine nasıl doğal olayların arkasında yer aldığını, Yüzünü bize göstermese de her an yanımızda olup her an bizi koruduğunun bilinci ile mutluluk içinde kutladığımız Purim Bayramına özel dört mitsva:
1- Megilat Ester’i okumak/dinlemek-(28 Şubat Çarşamba akşamı ve 1 Mart Perşembe günü ile 1 Mart Perşembe akşamı ve 2 Mart Cuma sabahı) sinagoglarda okunur.
2- Mişloah Manot-En az bir arkadaşa Purim günü ulaşacak şekilde yemeye hazır şekilde iki çeşit yiyecek hediye göndermek. Matan Baseter, bu mitsvanın yerine getirilmesine yardımcı oluyor. (İletişim numaraları Halila’da – Yahudi Toplumu bireylerine Roş Aşana’dan önce dağıtılan cep takviminde-mevcut)
3- Matanat LaEvyonim-En az iki ihtiyaç sahibine, Purim günü ulaşacak şekilde hediye vermek. Matan Baseter, bu mitsvanın yerine getirilmesine yardımcı oluyor. (İletişim numaraları Halila’da - Yahudi Toplumu bireylerine Roş Aşana’dan önce dağıtılan cep takviminde-mevcut)
4- Purim ziyafeti ve eğlencesi-ile yemek, içmek ve Tanrı’nın yanımızda olduğunu bilmenin verdiği güven duygusu ile mutlu olmak. Düzenlenen Purim ziyafetleri ve eğlenceleri hakkında bilgi, sinagoglardan ve rabilerden alınıyor.
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla; Every Person’s Guide to Purim;Days of Joy;Mitzvot (Gözlem), Megilat Ester (Gözlem), El Gid para El Pratikante (Gözlem),Yahudilik Ansiklopedisi(Gözlem), Sidur kol Yaakov (Gözlem) kitaplarından, www.aishcom; www.ou.org; www.chabad.org; http://lchaimweekly.org; www.jewishmag.com; sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi rabilerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
