Dünyaca ünlü tarihçi, İslam, Ortadoğu ve İslam-Batı ilişkileri uzmanı Bernard Lewis, 101 yaşında hayatını kaybetti.
Türkçe biliyordu
İngiltere’de başladığı akademik hayatını daha sonra ABD’de Princeton Üniversitesinde sürdüren Porf. Lewis, birçok dilin yanı sıra Türkçe de biliyordu. Sayısız makalesinin yanı sıra, 30’dan fazla kitap kaleme alan Bernard Lewis’in birçok kitabı da Türkiye hakkındaydı. Ünlü tarihçi İlber Ortaylı bir yazısında Lewis için, “Bir Türkofil değildir ama doğrusu, Türkiye tarihinin gerçeklerini de soğukkanlı bir yargıç olarak söyler ve yerine göre savunur” demişti.
“1915 olayları savaşın bir yan ürünü”
Lewis, 1993’te Le Monde’a verdiği demeçte 1915 yılında Ermenilerin Osmanlılar tarafından öldürülmesinin soykırım olmadığını, savaşın bir ‘yan ürünü’ olduğunu belirtti. Fransız mahkemesi bu yorumu Ermeni soykırımının inkârı olarak kabul etti ve tarihçiyi sembolik olarak 1 Frank para cezasına çarptırdı. Bu tutumu ile ‘Türk dostu’ olarak nitelendirilmeye başlanan Lewis 1998’de Atatürk Uluslararası Barış Ödülüne layık görüldü.
ABD Başkanına danışmanlık yaptı
İslam medeniyetinin son asılarda düşüşe geçtiğini, bu durumun da Usame Bin Ladin gibi radikallerin uluslararası boyutta terörü için fırsat yarattığını savunan Lewis, bu görüşleriyle Amerikan yönetiminde etkili oldu. Prof. Lewis, 11 Eylül sonrasında ABD Başkanı George W. Bush’un da danışmanlığını yaptı.
İlber Ortaylı’nın kaleminden Bernard Lewis:
“Yer yer ironik, yer yer ciddi bir üslupla Doğu dünyasının kendi içindeki çelişkilerini ama çelişkilerinden çok, rasyonalitesini ortaya koyar.
Bilginin adamıdır. Ortadoğu dünyasını ben keşfediyorum tavrından çok, o dünyayı inceleyen daha evvelkileri de gözden geçirmeyi ve değerlendirmeyi bilir.” Milliyet, 17.05.2015
İsrail Başbakan Binyamin Netanyahu, pazar günkü konuşmasında Bernard Lewis’i “İsrail’in güçlü savunucusu” olarak niteledi ve İsrail’i her zaman savunması nedeniyle kendisine sonsuza dek minnettar olacaklarını belirtti. Profesör Lewis’in bilgeliğinin, gelecek yıllarda da İsrail halkına rehberlik etmeye devam edeceğini sözlerine ekledi.
Washington Post kaynaklarına göre Lewis, II. Dünya Savaşı sırasında İngiliz istihbaratı için çalıştı. Golda Meir’e sonsuz destek gösterdi. Akademide çok önemli bir itibar inşa etti. 1974’te Princeton Üniversitesinde çalışmaya başlamasından sonra onu Washington’un politikaya şekil veren önemli bir karakteri ilan ettiler.
2011 yılında İsrail’de yaptığı bir röportajda Arap Baharı ayaklanması ile ilgili görüşlerini paylaşan Lewis, Müslümanlar Kardeşlerin Mısır’ın kontrolünü ele geçirme olasılığı hakkında önceden uyarmış ve dünya devletlerine bölgedeki dengeleri yanlış bir yola sürüklememeleri için çağrıda bulunmuştu.
Lewis, The Times of Israil’in kurucu editörü David Horovitz ile yaptığı konuşmasında İslam dünyasının Batı’ya kıyasla geri kalmışlığının sebebini kadına bağladı ve “Geleneksel bir Müslüman ailede yetişen bir çocuk başlangıçtan itibaren otoriter kurallara alışmıştır. Kadınların pozisyonunun çok önemli olduğunu düşünüyorum” dedi. İsrail’in Arap Baharı protestolarına nasıl tepki vermesi gerektiğine ise, “Dikkat et, sessiz kal ve gerekli hazırlıkları yap. Bu günlerde nüfusu giderek artan Arap dünyası da, özgür bir toplum olan İsrail’i merakla izliyor” demişti.
Lewis, Araplar ve İsrail arasında daha iyi bir anlayışa yardımcı olacağını düşündüğü iki maddeyi şöyle ifade etti: “Biri İsrail’in İran tehdidine karşı bir engel olması, diğeri ise İsrail’in demokratik bir hükümet modeli olarak kadınlara geniş haklara sahip özgür ve açık bir toplum modeli oluşturması.’’ Bu düşüncelerin gelecek için umut verici işaretler olduğunu sözlerine ekledi.
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo da pazar günkü yaptığı konuşmada “Dünya gerçek bir bilgini ve büyük bir tarihçiyi Bernard Lewis’i kaybetti” dedi. Pompeo, Lewis ile sadece tanıştığını ama yazdıklarının çoğunu okuduğunu, Ortadoğu dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanından demokrasilerin savunucusu olduğunu sözlerine ekledi.
‘SOYKIRIM’ İDDİASINA KARŞI ÇIKTI
Prof. Lewis, 1993’te Le Monde gazetesine verdiği bir röportajda 1915’teki olayların soykırım olmadığını, “savaşın bir yan ürünü” olduğunu belirtmişti. Fransa’da mahkeme bunu sözde Ermeni soykırımının inkârı olarak kabul etmiş ve ünlü tarihçiyi sembolik olarak 1 Frank para cezasına çarptırmıştı. Bu tutumu ile Lewis, ‘Türk dostu’ olarak nitelendirilmeye başladı. Hatta 1998 yılında Atatürk Uluslararası Barış Ödülüne layık görüldü.
Eserleri:
Otuzdan fazla kitap, yüzlerce makale kaleme alan Lewis’in Türkçe yayımlanmış başlıca eserleri şöyle:
Modern Türkiye’nin Doğuşu, Demokrasinin Türkiye Serüveni, İstanbul ve Osmanlı İmparatorluğu Medeniyeti, İslam’ın Siyasal Söylemi, Ortadoğu: Hıristiyanlığın Doğuşundan Günümüze 2000 Yıllık Tarihi, İslam Dünyasında Yahudiler, Müslümanların Avrupa’yı Keşfi, Çatışan Kültürler – Keşifler Çağında Hıristiyanlar, Müslümanlar, Yahudiler, Ortadoğu’nun Çoklu Kimliği, Tarihte Araplar, İnanç ve İktidar – Ortadoğu’da Din ve Siyaset, İslam ve Batı, Semitizm ve Anti-Semitizm.
Lewis, otobiyografik ‘Tarih Notları/Bir Orta Doğu Tarihçisinin Notları’ kitabında Yahudi olarak İngiliz servisinde yaşadığı zorlukları anlattı.
