Çin’de MÖ 2. yüzyıldan beri soy adları kullanıldığı bilinmektedir. Avrupa’da aile/soy adı kullanılmasına ise önce Roma İmparatorluğunun asil çevrelerinde rastlanmaktadır. Bu kavram zamanla Akdeniz Bölgesine ve Batı Avrupa’ya yayıldı. Aile adları Venedik’te 9. yüzyılda aristokrat aileler arasında kullanılırken Cermen etkisi altındaki toplumlarda 11. ve 12. yüzyıllarda, Fransa’da ise ancak 14. yüzyılda yaygınlaşmaya başladı.
Osmanlı’da birçok ailenin ayırt edici sıfat ve lakaplarla (örneğin: …oğulları, … zadeler, vs.) anıldığı bilinir. Ancak kişisel takdire bağlı bu geleneğin yasal bir zorunluluğu olmaması yüzünden kişi kimliğinin isabetle ve kesin olarak saptanamaması askerlik, vergi, tapu, evlilik, miras ve benzeri birçok toplumsal ilişkilerde ciddi karışıklığa sebep olabiliyordu.
Hem bunu önlemek hem de bir ulus-devlet çizgisinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm vatandaşlarına milli bir kimlik vermek amacıyla düzenlenen 2525 sayılı Soy Adı Kanunu 21 Haziran 1934 tarihinde kabul edilerek 2 Temmuz 1934 tarihli Resmî Gazete’de yayımlandı.
Kanunun birinci maddesiyle “Her Türk öz adından başka soy adını da taşımaya mecburdur” hükmü getirildi.
27 Aralık 1934 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Soyadı Nizamnamesi’nde “Yeni takılan soyadları Türk dilinden alınır” (madde 5), “Soyadı ya yalnız olarak veyahut (oğlu) ile birlikte kullanılır” (madde 6) esaslarını belirttikten sonra hangi ifadelerin soyadı olarak kullanılamayacağı da bir esasa bağlandı.
9 Aralık 1934’te başlayan tescil uygulamasında her nahiye ayrı bir nüfus bölgesi olarak kabul edilmiş olup bir bölgede, aynı soydan olmayanlara aynı soyadı tescil edilemedi.
Eskiden beri taşıdıkları ve tanındıkları soy-aile adlarının mevzuata uymaması yüzünden birçok Yahudi ailesi de eski soyadını bazı eklemelerle tamamlayarak veya eş anlamlı Türkçe sözlükleri benimseyerek veya doğrudan hükümetin yayımladığı örnek isimlerden birini seçerek tescil ettirme durumunda kaldı.
Gelecek yazımızda, olanaklar nispetinde, Türk Yahudileri arasında mevcut soyadlarını ortak kriterlere göre gruplamaya ve ilintilemeye başlayacağız.
