Başlarken hemen belirteyim ki, bazı belirgin somut istisnalar dışında, bir soyadının gerçek kökenini ve dolayısıyla anlamını kesin olarak belirlemek çoğu zaman olanaksızdır.
Aynı soyadının değişik ülkelerde farklı anlamlı köklerden türeyebildiği veya tenuot’suz yazılmış bir İbranice sözcüğün değişik şekillerde okunabileceği durumlar daha da girifttir.
Tarih boyunca, özellikle Babil Sürgününden sonra sürekli göç halinde bulunan Yahudi toplumlarında aile bağları ve soy saptama çalışmaları muhakkak başka maddi kanıtların desteğine muhtaçtır.
Değişik kaynaklardan toplamayı sürdürdüğüm ‘20. yüzyıldan itibaren Türkiye’de kullanılan Yahudi soyadları’ sayısı halen dokuz bine yaklaştı ve henüz sonu gözükmedi.
Çoğuldan tekile giderken ilk önce soyadlarını, Sefarad - Aşkenaz ayırımı gözetmeden, bazı ortak paydalar bazında ana hatlarıyla birkaç temel grupta toplamaya çalışalım.
Dinsel kökenli soyadları: Tevrat ve diğer dinsel kaynaklardan alınanlar, kabile, boy adları ve sinagog hizmetlerinden esinlenenler.
Coğrafi kökenli soyadları: Ülke, yöre veya şehir adları, coğrafi deyimler, doğa (tabiat) kökenli olanlar.
Meslek kökenli soyadları.
Fiziki veya manevi özellikler tanımlayan soyadları.
Değişik dillerden alınan veya esinlenenler. Örneğin: İbranice ve/veya Arapçadan, Türkçeden (1934 Soyadı Kanunundan sonra), Sefarad (İspanyolca, Portekizce, İtalyanca, Fransızca) ve Aşkenaz (Almanca) kaynaklardan.
Bir ‘Ön Ek’ veya ‘Son Ek’ taşıyan soyadları.
Birkaç İbranice sözcüğün baş harflerinden oluşturulan kısaltmalar
Romanyot, Mizrahi ve Karay Soyadları.
Ve hemen ilk örneğimize geçelim.
DEVİDAS
Yalın hali ‘Vidas’ olup ‘yaşam’ anlamındadır. ‘De’ ön eki bir aidiyet simgesi olarak daha sonraki kuşaklar tarafından eklenmiş. 11. yüzyılda İspanya’nın Kastilya - Leon bölgesinde Burgos’da Hayim ibn Vidas, aynı bölgede Segovia’da ünlü bir kuyumcu Don Mayir De Vidos adlarına rastlanmakta. Güney Fransa’nın Carpentras kenti arşivlerinde kentte 1276 yılında yaşamış Vidas adını taşıyan Yahudilerin kaydı mevcut.
Bordeaux (Fransa) kentinin kuzeyindeki ‘Devidas’ adlı 20 kadar haneli küçük köyün de engizisyon sonrası yöreye kaçan Yahudiler tarafından kurulduğu sanılmaktadır.
Diğer taraftan Devidas adı Hindistanda, özellikle Mumbai (Bombay) de çok yaygın olup ‘Tanrının Hizmetkârı’ anlamına gelmekte.
