Tişa Beav

“Tüm cemaat sesini yükseltip sızlandı. Halk o gece ağladı.” (Bamidbar :14:1)

Tişa BeAv’da, yani Av ayının dokuzuncu günü, tüm dünya Yahudileri, Kutsal Tapınak Bet Amikdaş’ın yıkılışının yoğun yasını tutar. Tişa BeAv’da Tanrı’nın vaat ettiği topraklar hakkında casusların verdiği algı yönetici olumsuz rapora inanıp umutsuzluğa kapılan Yahudi halkı bütün gece ağlar. Bu güvensizlik Tanrı ile ilişkilerine ciddi darbe vurur ve sebep yokken ağlamaları, bu günü nesiller boyu sürecek derin bir hüzün ile damgalar. Bu günde Yeruşalayim kaybedilir, Kutsal Tapınak I. ve II. Bet Amikdaş yıkılır, Yahudiler anavatanlarından sürülür ve Diaspora hayatı (Galut) başlar.  Bu yıl Tişa BeAv orucu 21 Temmuz Cumartesi akşamı gün batımıyla başlayıp, 22 Temmuz Pazar akşamı yıldızların çıkmasıyla sona eriyor.

Bet Amikdaş’ın günümüzde tekrar kurulduğunu görene, Tanrı’nın Varlığı’nı bu kadar belirgin şekilde aramızda tekrar hissedene dek, ne kadar mutlu olsa da, hiçbir Yahudi’nin mutluluğu tam olamaz. Yaşamının en mutlu günlerinden biri olan düğün gününde, hupanın altında damadın kırdığı bardak, Bet Amikdaş’ın yıkılışının acısının her an içimizde yaşadığını, evin girişinin karşı duvarında badanalanmadan veya duvar kâğıdı konulmadan bırakılmış kısım ise,  Bet Amikdaş kurulana kadar evimizin tam olamayacağını simgeler.

R.David Aaron , Tişa BeAv ile ilgili şu yorumu yapar: “Bet Amikdaş’ın yıkılışıyla sadece büyük bir mimari eserin kaybının üzüntüsünü yaşamıyoruz. Tapınak, Tanrı’nın yeryüzündeki Varlığı’nın ikamet ettiği asıl mabedin ‘bizler’ olduğunun, Tanrı’nın, bizlerin ve dünyanın ‘içinde’ açığa çıkıp Kendini gösterdiğinin simgesiydi. Kendimiz, birbirimiz ve Tanrı ile ilgili bu temel gerçekle olan bağlantımızı kaybettiğimizde, kutsal Tapınağı da kaybettik. ‘Gerçek’le olan bağlantı kesildiğinde, Bet Amikdaş artık Tanrı’nın Varlığı’nı barındıran kutsal bir mabed değil, sadece boş bir bina haline geldi.

Tişa BeAv’da bir binanın yıkılışının değil, dünyadaki değerlerin yıkılışının, Tanrı bilincinin yok oluşunun, Tanrı’yı hayatımızın her anında hissedememenin üzüntüsünü ve bunlardan da daha çok, böyle bir eksikliğin farkına bile varamamanın acısını yaşıyoruz.

Biz hayatımızda Tanrı’nın Varlığı’nın eksikliğini hissetmedikçe, Tanrı’nın hayatımızın içinde olmasını arzulamadıkça ve bu arzuyu ifade etmek için kutsal Tapınağa ihtiyaç hissetmedikçe, Tanrı, üçüncü Bet Amikdaş’ı kuramaz.

Tişa BeAv’da tam olarak bunun yasını tutuyoruz.”

Bu yıl, Tişa BeAv Cumartesi gününe geldiği ve Şabat’ta oruç tutulmayacağı için oruç bir gün ertelenir ve Tişa BeAv orucu 21 Temmuz Cumartesi akşamı gün batımıyla başlayıp, 22 Temmuz Pazar akşamı yıldızların çıkmasıyla sona erer.

Bet Amikdaş’ın yıkılma sebebi

I.Bet Amikdaş’ın yıkılış sebebi puta tapma, adam öldürme, cinsel ahlaksızlık ve mitsvalara gereken önemin gösterilmemesi idi. I.Bet Amikdaş’ın yıkılışından 70 yıl sonra kurulan II. Bet Amikdaş’ın yıkılış sebebi ise kibir ve ‘sebepsiz nefret-sinat hinam’ idi.

II. Bet Amikdaş döneminde, sebepsiz nefret yüzünden halkının dağılmasına, ‘bir’liğinin bozulmasına asla müsamaha göstermeyen Tanrı’nın Kutsal Varlığı- Şehina, Bet Amikdaş’ı terk eder. Tanrı’nın Yüce Varlığı’nı 420 yıl boyunca barındıran Tapınak, Şehina gidince boş bir binadan farksız hale gelir. Spiritüel anlamda yıkılan Tapınağın, fiziksel olarak da yıkılması uzun sürmez.

‘Sebepsiz nefret’ ,cemaatin de çökmesine neden olur. Günümüzde halen III. Bet Amikdaş’ın kurulamaması, maalesef bu sorunun devam ettiğini gösterir.

Yahudiler arasındaki nefret yüzünden ‘Ev’ini terk eden Şehina’nın, bu nefret var oldukça Yeruşalayim’e geri dönmeyeceği gerçeğini göz önüne alarak, bu nefretin kökünden söküp atılması için her birimiz kendi payımıza düşeni yapmakla yükümlüyüz.

Amacımız sadece nefreti söküp atmak değil, onun yerine ‘sevgi’yi, olabildiğince ‘sebepsiz sevgiyi’ yerleştirmektir.

Tişa BeAv- 9 Av olayları

1. Casusların günahı

Yahudiler, Tanrı’nın kendilerine vaat etmiş olduğu Kenaan Ülkesi’ne gitmeden, bu toprakların verimliliğinden ve güvenliğinden emin olmak isterler. Halkın bu isteğine onay veren Tanrı da Moşe’ye, on iki kabilenin her birinden, lider konumunda bir temsilciyi, casus olarak ülkeyi keşfe yollamasını söyler.(Bamidbar 13:2). Kırk gün sonra dönen casuslardan on tanesi, İsrail halkına gerçekler yerine çarpıtılmış negatif yorumlarını iletirler. Moşe’ye anlatıp “Bizi gönderdiğin ülkeye geldik” dediler. ‘’Gerçekten de süt ve balın aktığı bir yer… Ne var ki ülkede oturan halk azılı, şehirler de çok büyük ve güçlendirilmiş. Devin çocuklarını da gördük orada” (Bamidbar 13:27-28). Casuslar, bu şekilde sanki İsrailoğulları’na bu devler tarafından alt edilecek ve kurtulamayacaklar mesajını verirler.

Sadece diğer iki casus, Kalev ve Yeoşua, ısrarla ülkenin Tanrı’nın söz verdiği şekilde fethedilebileceğini savunur. Kalev ve Yeoşua yerine, diğer on casusun dediklerini dikkate alan halk, umutsuzluğa kapılır. “Tüm cemaat sesini yükseltip sızlandı. Halk o gece ağladı.” (Bamidbar :14:1).

Halkın Tanrı’ya güvenmeyip sebepsiz boş yere ağlaması, o güne- 9 Av gününe, tüm nesiller için, ağlama sebebi olan bir gün damgasını vurur.

* Yahudi kadınları, Tanrı’ya olan sarsılmaz güvenleriyle casusların sözlerini dikkate almaz ve Tanrı’nın vaat ettiği toprakları sahiplenmeleri gerektiğini savunur. Bu yüzden o nesle verilen İsrael topraklarına girmeme cezasından muaf tutulurlar.

2. I.Bet Amikdaş’ın yıkılışı

Kral Şelomo tarafından inşa edilen ve Şehina’nın (Tanrı’nın Nur’unun, Kutsal Varlığı’nın) ikamet ettiği I.Bet Amikdaş, M.Ö 586 yılının 9 Av günü, Babil Kralı Nevuhadnetsar tarafından ateşe verilip yıkılır.

3. II. Bet Amikdaş’ın yıkılışı

II. Bet Amikdaş,(M.S 68, bazı kaynaklara göre 70 yılında), İmparator Titus liderliğindeki Romalılar tarafından tahrip edilir.

4. Betar Kalesinin düşmesi

Bar Kohba isyanı sırasında Yahudi direnişinin son kalesi olan Betar, Romalılar’ın eline geçti (M.S 135).

5. Bet Amikdaş’ın yerine putperest bir tapınak inşa edilmesi

Betar düştükten tam bir yıl sonra ( M.S.136), Yahudilerin en kutsal yerleri olan Bet Amikdaş ve Yeruşalayim, Romalılar tarafından bir tarla gibi dümdüz edildi ve Aelia Capitolina adını verdikleri putperest bir şehir haline getirildi.

Şabat Hazon-Vizyon Şabat’ı

Tişa BeAv’dan önceki Şabat (bu yıl 21 Temmuz Cumartesi), Şabat Hazon-Vizyon Şabat’ı- adıyla anılır. Bu isimle anılmasının bir sebebi, Tişa BeAv’a en yakın Şabat’ta okunan Devarim Peraşasının aftarasının “Hazon Yeşayau-(Yeşayau’nun gördüğü vizyon) kelimeleriyle başlamasıdır. ( Yeşayau 1:1-27)

Berdiçev’li Rabbi Levi Yitzchak, Şabat Hazon-vizyon Şabat’ı ismine farklı bir yorum getirir. Bu yoruma göre, Şabat Hazon’da, her Yahudi’ye, III. Bet Amikdaş’ın görüntüsü, vizyonu gösterilir.

Adım Adım Tişa BeAv -5778-2018

Bu yıl 9 Av günü Şabat’a denk geldiği için, normalde Tişa BeAv öğleden sonra başlayan yas kuralları, mutlu bir gün olan Şabat’ta geçerli değildir.

- 21 Temmuz Cumartesi günü (9 Av)

*Yıkanmamak (soğuk su ile bile ), deri ayakkabı giymemek, et yememek, şarap içmemek gibi Erev Tişa BeAv kısıtlamaları, Şabat olduğu için geçerli değildir, bugün her Şabat gibi yenilir, içilir ve her şekil Şabat mutluluğu yaşanır.

- Cumartesi günü Seuda Şelişit (cumartesi günü öğleden sonra duasından sonra yenilen Şabat’a özel üçüncü öğün), oruçtan önce yenilen Seuda Amafseket’in-(yemek yemeyi kesme-orucu alma öğünü) kısıtlamalarını içermez, et yenir, şarap içilir. Yemek gün batmadan sona ermelidir. Tişa BeAv’ın normal hafta arasına düştüğü günlerden farklı olarak, bu gün Birkat Amazon’da üç erkek varsa Zimun yapılır.(Targum/Feldheim)

- Avdala sadece mumla yapılır, Bore Meore Aeş-(ateşin ışığının Yaratıcısı) berahası söylenir, “Besamim- Güzel Koku” berahası söylenmez. Motsae Tişa BeAv, yani pazar akşamı ise şarapla Avdala yapılır ve Amavdil Ben Kodeş Lehol berahası söylenir.(Şulhan Aruh, Ora Hayim,556:1,Mişna Berura 556:1)

- 21 Temmuz Cumartesi akşam -Arvit duası

 Dua sırasında sinagoglar çok az aydınlatılır, Sefer Toralar’ın yerleştirildiği dolap Ehal Ha-Kodeş, siyah örtülere bürünür. Ehal Ha-Kodeş’in önündeki perde- Parohet ters çevrilir.

Hazan, kederli bir ses tonuyla, bir matem havasında Yeremya’nın Mersiyelerini okur. Bet Amikdaş’ın yıkılışından beri geçen süreyi söylerken sinagogdaki tüm ışıklar söndürülür. Sadece hazanın yanında ufak bir mum ışığı bırakılır.

- 22 Temmuz Pazar- sabah

- Sabah yataktan kalkınca eller her günkü gibi Netila ile ama su, sadece parmakların el ile birleştiği ilk eklem yerine gelecek şekilde yıkanır.

Eller yıkandıktan sonra parmaklar ıslakken gözler temizlenir. Ağız, hiçbir şekilde çalkalanmaz.

- Bu gün, deri ayakkabı giyilmediği için, sabah berahalarının E-loay Neşama bölümünde “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Şeasa Li Kol Storki- Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, bütün ihtiyaçlarımı karşılayan” kısmı söylenmez.

- Gurur ve mutluluğumuzun sembolü, her hafta arası sabah duası sırasında takılan Tefillin ve Tallit kullanılmaz ve yas atmosferi hâkimdir.

- Tefillin ve Tallit kullanılmaz ama, Tallit katan (tsitsit), giyilir. (Şulhan Aruh, Ora Hayim 555:1)

- Oruç tutan Sefaradlar, Amida duasına Anenu kısmını ekler.”Cevap ver bize Baba’mız, bu oruç gününde bize cevap ver…(Sidur Kol Yaakov s.132)

- Birkat Kohanim-Kohen’lerin duası yapılmaz.

- Duaların sonuna doğru söylenen En k’Eloenu şarkısı söylenmez.

- 22 Temmuz Pazar –Minha

- Öğleden sonra duası sırasında, Tallit giyilir ve Tefillin takılır.

- Sefer Tora’ların yerleştirildiği dolap Ehal Ha-Kodeş ‘in siyah örtüsü çıkarılır. Sinagog, normal şekilde aydınlatılır.

- Gün ortasından itibaren - Tişa BeAv’la ilgili kısıtlamalar hafiflemeye başlar.

22 Temmuz Pazar akşamı gökte üç yıldız görülünce oruç son bulur.

Tişa BeAv Kuralları ve Felsefesi: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=77&Itemid=52

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla; The Jewish Book of Why, El Gid Para El Pratikante(Gözlem),Kutsal Kitap, Gateway to Judaism, The Five Megilloth, Sacred Seasons, Bamidbar(Gözlem), Devarim(Gözlem), Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem) kitapları ve www.chabad.org; www.jsn.info.com; www.torah.org; www.isralight.org;  www.ou.org; judaism.about.com; ,www.jewfaq.org; www.ttidbits.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için, yas dönemi ve oruç ile ilgili yasaklar ve kısıtlamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.

TU BEAV- HATIRLATMA

Yahudi tarihindeki en acı ve üzüntülü gün olan Tişa BeAv’dan sadece altı gün sonra, bizi çok hayırlı ve neşeli bir bayram, Tu BeAv bekliyor. Mucizeler, affediliş, bütünlük, umut ve sevgi günü Tu BeAv bu yıl 26 Temmuz Perşembe akşamı ve 27 Temmuz Cuma günü kutlanıyor.