Roş Aşana’yı kutluyoruz

Roş Aşana’yı, sadece diasporada değil, İsrail’de de iki gün olarak, rabilerimizin sözleriyle Yoma Arichtah-uzun bir gün- olarak kutlarız. Rabilerimiz, dünya üzerindeki tüm varlıkların yargılandığı Roş Aşana’nın ilk günündeki yargının din kasheh- sert yargı; ikinci günündeki yargının ise din rafeh-daha yumuşak yargı - olduğuna dikkat çeker. Elul ayından itibaren kendi iç hesaplaşmamızı yapar, Tanrı’ya yakınlaşma yolları üzerine çalışır, Tanrı’nın bize verdiklerini adaletli bir şekilde etrafımızla paylaşmaya niyet eder, bu şekilde teşuva, tefila ve tsedaka ile Roş Aşana’nın her iki günündeki yargının da Yaşam Kitabı’na hemen yazılmamız yönünde olması için dua ederiz.

Roş Aşana’nın her iki akşamı tüm ailenin ve gidecek yeri olmayanların aynı sofra etrafında toplandığı bayram masasını, yeni sene için dilek ve umutlarımızı simgeleyen yiyeceklerle donatmamızın sebebi, vücudun başı takip ettiği gibi, yılın günlerinin de yılın başını takip edeceği düşüncesidir. Tatlı bir yıl için elma tatlısı, düşmanlarımızın uzaklaşması ve içlerindeki kötülüğün yok olması için pazı ve ıspanak, kötülüklerin sonunun gelmesi için hurma, yargılandığımızda sadece sevaplarımızın dikkate alınması için kabak, bereket için balık veya börülce, daima baş olmamız için balık başı yeriz. Bizi bu günlere eriştiren Tanrı’ya teşekkür ederek Şeeheyanu duasını söyleyebilmek için o sene henüz yenmemiş yeni bir meyve, tercihan nar yeriz. Hallamızı yuvarlak şekilde yaparken yeni yılın kesintisiz bir mutluluk içinde geçmesini diler ve hamotsi yaparken hallayı tuza değil şekere batırırız (Aşkenaz Roş Aşana Kartı 2018-5779).

ROŞ AŞANA MASASI VE SEDERİ

Talmud, Abaye, simana milta- işaretler önemlidir – prensibinden yola çıkarak, bayram sofrasında simgesel değerleri ve anlamları olan belirli yiyecekler yenilmesinin, gelecek sene için iyi birer alamet olduğunu öğretir. Bunun yanında, yeni senenin dilediğimiz gibi iyi ve tatlı gitmesi için sadece ekmeği şekere batırmanın yeterli olacağı yanılgısına düşmeyelim. Bir şeylerin daha iyiye değişmesini istiyorsak öncelikle kendimizi, hareketlerimizi, yaşantımızı, ilişkilerimizi gözden geçirip gereken ayarları yapmak için adım atmamız gerekir. Bu simgesel yiyecekler ile Tanrı’ya gelecek sene için olan dileklerimizi sembollerle ifade eder, Roş Aşana’da yemek yerken bile aklımızda ve soframızda gelecek senenin nasıl bir sene olmasını arzu ettiğimizi gündeme getirir, bunlar hakkında konuşma, paylaşma ortamı yaratırız. Yeni seneye arzu ettiğimiz şekilde iyilik, tatlılık, mutluluk ve bereket; Tanrı’nın sonsuz İyiliği, Sevgisi, Merhameti ve bizim davranışlarımızla gelir. Roş Aşana sofrasındaki geleneksel yiyeceklerin simgeledikleri anlamlar ile yeni yıl için dileklerimizi, kararlarımızı ve iyi niyetlerimizi daha görülür şekilde ifade etme fırsatı buluruz. Bu yüzden Roş Aşana’nın her iki akşamı, bu yıl 9 Eylül Pazar akşamı ile 10 Eylül Pazartesi akşamı kurulan sofra, yeni yıl için dilekleri simgeleyen yiyeceklerle donatılır ve her iki gece de yemek ve dualar bir düzen çerçevesinde gerçekleşir.

Tören

Bu iki gecedeki küçük törende, cemaatler arası farklılıklar görülse de, İstanbul’daki geleneğe göre tören, aşağıdaki gibidir:

KİDUŞ

Bayramın her iki gecesinde; bu yıl 9 Eylül Pazar akşamı ve 10 Eylül Pazartesi akşamı, sinagogdan eve gelindiğinde şarap eşliğinde Kiduş yapılır.

Şabat olmadığı için ‘Savri Maranan’ ile başlanır ve devam edilir:

 “Savri Maranan! Lehayim!

Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Bore Peri Agefen (Amen).

Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Bahar Banu Mikol Am, Veromemanu Mikol Laşon, Vekideşanu Bemitsvotav.Vatiten Lanu, Ad. Elo-enu, Beaava, Et Yom Azikaron Aze, Et Yom Tov Mikra Kodeş Aze, Yom Terua, Mikra Kodeş, Zeher Litsiyat Mitsrayim, Udvareha, Malkenu, Emet Vekayam Laad.

Baruh Ata Ad. Meleh Al Kol Aarets Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron (Amen).”

Şeeheyanu: Her iki gece de Kiduş’ta Şeeheyanu berahası (şükür duası) söylenir.

“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam, Şeeheyanu Vekiyemanu Veigianu Lazeman Aze (Amen).”

“Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizi Yaşatan, Ayakta Tutan ve Bu Günlere Eriştiren.”

Roş Aşana’nın ikinci akşamı Şeeheyanu Berahasını söylerken masaya nar getirmek adettir. Bulunamıyorsa yeni bir kıyafet, yeni bir gömlek, takım elbise vb. üzerine de söylenebilir. Onlar da yoksa yine söylenir.

NETİLAT YADAYİM

Kiduş’tan sonra Netilat Yadayim ritüeline uygun şekilde eller yıkanır.

Bu pasuğu söylemeyi adet edinmiş kişiler, Netilat Yadayim  berahasından önce bu pasuğu söyler:

“Seu Yedehem Kodeş Uvarehu Et Ad.

Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav, Vetsivanu Al Netilat Yadayim.”

“Ellerinizi Kutsal’a (Tanrı’ya) Doğru Yükseltin ve Tanrı’yı Kutsayın:

Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizleri Mitsvalarıyla Kutsayan ve Bize Ellerimizi Yıkama Mitsvasını Veren.”

AMOTSİ

Roş Aşana için halla, yuvarlak olarak yapılır. Yuvarlak şekil, yaşam döngüsünü ve kesintisiz mutluluk ve bereketi simgeler.

İki bütün ekmek üzerine beraha söylenir. Amotsi berahasını söylemeden şu cümleyi okumak adettir:

“Ene Kol Eleha Yesaberu, Veata Noten laem Et Ohlam Beito

Poteah El Yadeha, Umasbia Lehol Hay Ratson

Baruh Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron.”

“Herkes Umutla Gözlerini Sana Doğru Çevirir ve Sen Onlara Gıdalarını Zamanında Verirsin.

Elini Açıp Tüm Canlıların İsteklerine Göre Doyurasın.

Kutsaldır İsrailoğullarını ve Anımsama Günü’nü Kutsayan.”

Ekmek kesilir ve Türk Sefarad Toplumunda şekere veya bala batırılır. Bunun amacı, yeni yılın şeker ve bal gibi tatlı geçmesini dilemektir.

“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Amotsi Lehem Min Aarets.”

“Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Topraktan Ekmek Çıkaran.”

SiMGESEL YiYECEKLER

Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘Yei Ratson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile, Yei Ratson’lar okunmalıdır. ‘Yei Ratson’,’Sen’in isteğin şöyle olsun ki…’ anlamını taşır ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur.

Elma tatlısı: Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetithadeş Alenu Şana Tova Umtuka, Mereşit Aşana Vead Aharit Aşana. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Yeni Yılın Başından Sonuna Kadar İyi ve Tatlı Bir Yıl Olması Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından elma tatlısı yenilir. Bu şekilde, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileği ifade edilir.

*Zohar, Cennetten; “Chakal Tapuchin Kadishin/ Kutsal Elmaların Bahçesi” olarak bahseder. Roş Aşana’da elmayı yerken sadece tatlılığını değil, cenneti simgelediğini de akılda tutarak yeriz.

*Maharil, elma-tapuah’ın kokusunun, Yaakov Avinu’nun babasından beraha almaya geldiğinde beraberinde gelen kokuya benzediğini anlatır. “...İşte oğlumun kokusu, tıpkı Tanrı’nın mübarek kıldığı bir çayırın kokusu gibi” (Bereşit 27:27). Biz de Yaakov Avinu gibi güçlü berahalar alma dileğimizi aklımızda tutarak elma veya elma tatlısı yeriz.

*Bal- devaş, tatlı olmasının yanında gematriyası Merhametli Baba’nın İbranicesine eşittir- Av Arahamim. Tanrı’nın bizleri yargılarken her zamanki gibi merhametli davranması dileğimizi aklımızda tutarak elmayı bala batırırız.

Pırasa: İbranicede pırasa, ‘karti’dir. Bu kelime, düşmanların içlerinde var olan kötülük için söylenen ‘şeyikaretu- (içlerindeki kötülükler ) yok olsunlar’ ile benzeşir. Aynı şekilde günahlarımızın da yok olması isteğini dile getirir. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyikaretu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Tarum Yadeha Al Tsareha Vehol Oyeveha Yikaretu. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin - İçindeki Kötülüğün - Yok Olması Sen’in İsteğin Olsun. Kolunu Kaldırıp, Sana Karşı Gelenlerin - İçindeki Kötülüğü - Yok Et.”

Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.

Pazı: İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistaleku-uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. Aynı şekilde günahların da bizden uzaklaşması dileğini ifade eder. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu Şeyistaleku Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Suru Mimeni Kol Poale Aven Ki Şama Ad. Kol Bihyi, Suru Suru Tseu Mişam Tame Al Tigau Tseu Mitoha İbaru Nosee Kele Ad. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin Uzaklaşmaları Sen’in İsteğin Olsun. Kötülük Yapanlar, Benden Uzaklaşsın! Çünkü Ad. Ağlayışımı Duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan Ayrılın! Ritüel Olarak Temiz Olmayan Nesnelere Dokunmayın! Oradan Çıkıp Temizlenin,(Siz) Ad.’ın Eşyalarını Taşıyanlar.”

Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.

Hurma: İbranicede hurma, ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanların içindeki kötülükler için söylenen, ‘şeyitamu (içlerindeki kötülükler) sona ersinler’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyitamu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Yitamu Hataim Min Aarets Urşaim Od Enam Barehi Nafşi Et Ad. Uvhasdeha Tatsmit Oyevay Veaavadta Kol Tsorere Nafşi Ki Ani Avdeha. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin-İçlerindeki Kötülüğün- Tükenmiş Olması Sen’in İsteğin Olsun. Günah ve Kötülük Yeryüzünden Silinsin. Ruhum, Ad.’ı Kutsa. Tanrı’yı Övün. Ve Tanrı’m Sonsuz İyiliğinle, Düşmanlarımı ve Ruhuma Eziyet Edenlerin - İçindeki Kötülüğü - Yok Et. Çünkü ben, Kulunum.”

Ve birer hurma yenilir.

Kabak: İbranicede kabak, ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra-yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu-okunsunlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetikra Roa Gezar Dinenu, Veyikareu Lefaneha Zahiyotenu. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Bizimle İlgili Olumsuz Kararların Yırtılması ve Sen’in Önünde Sadece Sevaplarımızın Okunması, Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.

Balık: Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranicesi ‘rubya’ olup, ‘rav-çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme âdeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, İyi Davranışlarımızın Balıklar (börülce) Gibi Çoğalması, Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.

Kuzu başı, yoksa balık başı: İbranicede baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu, Şeniye Leroş Velo Lezanav. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Daima Baş Olmamız ve Kuyruk Olmamamız Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından baş kısmından bir parça yenilir. Bayram sofrasında başın, evin reisine servis edilmesine özen göstermek de adettendir. Bu adet, aile reisinin yaşamının uzaması ve ailenin köle değil, hür olmasını dilemek anlamındadır.

Balığa bakarken aynı zamanda Tanrı’nın bizleri nazardan korumasını da dileriz.

İkinci gece; ek olarak Pri Hadaş-Yeni meyve -Nar: İkinci gece de Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş olan yeni bir meyve bulundurulur. Bazıları için bu meyvenin nar olması adettendir. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur.

Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur:

“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu Karimon. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Sevaplarımızın Nar (ın taneleri gibi çoğalması) Sen’in İsteğin Olsun.”

Ardından nar yenir.

Kutsal Topraklar’da yetişen yedi meyveden biri olan nar, (diğerleri buğday, arpa, üzüm, incir, zeytin ve hurma) geleneksel olarak bereket, verimlilik ve sevgiyi (Şir Aşirim 4:3, 8:2) simgeler. Narı yerken gelen yeni senenin de narın simgelediği şekilde bereketli, verimli ve sevgi dolu olmasını dileriz.

Narın içinde 613 nar tanesi olduğuna inanılır. Bu taneler 613 mitsvayı simgeler. Narı yerken bu mitsvaların bizi Tanrı’ya bağladığını, Tanrı ile yakınlaştırdığını aklımızda tutarız.

Seder bittikten sonra zengin et çeşitleriyle bezenmiş bayram yemeğine başlanır.

Roş Aşana Felsefesi ve Roş Aşana Videoları: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task= blogcategory&id=64&Itemid=22

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık- Roş Aşana, Rubin Ofset-Şabat ve Bayramlar için Kiduş ve Berahalar, Haftanın Peraşası Grubu’nun RoşAşana Sederi, Rosh Hashanah-Its Significance, Laws and Prayers, The Koren Sacks Rosh Hashana Mahzor, Every Person’s Guide to the High Holy Days kitaplarından ve www.chabad.org; www.myjewishlearning.com; http://www.morashasyllabus.com; www.jewishledger.com; sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiğinden, özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.