Firmaların ürünleri kasıtlı ya da planlı olarak eskitmesi, üreticilerin tabiriyle ‘ürün yaşam döngüsü’nü kısaltması, ürünleri daha dayanıksız hale dönüştürmesi nasıl başladı? Neden hâlâ çözüm bulunmadı?
Semi Venturero
‘Kasıtlı eskitme’ demişken 117 yıldır yanan ampulden bahsetmekte yarar var. California’daki bir itfaiye istasyonundaki bir ampulün, 1901’den beri çalıştığı belirtildi. Ampulü ilk yakanların torunlarının torunları ampulün yüzüncü yaşını kutladı. Bahsi geçen ampul ‘Shelby Electric’ tarafından üretilmiş. Ampul yanmaya başladıktan tam 14 yıl sonra gazetelerde bir reklam yer almış: “1000 saat çalışan ampul.” Yani itfaiyedeki ampul eğer o ampulden olsaydı yalnızca 41 gün çalışabilecek idi.
Peki, 14 yıl içerisinde kalite nasıl bu kadar düşmüş olabilir? İki kelimelik bir cevabı var: Planlı eskitme! Pazarın küçüldüğünü gören şirketler bir şekilde daha fazla satış yapmanın yollarını aradılar. Ardından çözümü ampulün ömrünü kısaltmak gibi etik dışı bir yolda buldular.
Nasıl yaptıklarına gelince... 1924 yılında Phoebus adlı bir kartel kuruldu. Kartel ilk olarak ampullerin 1000 saatten fazla çalışmasını yasakladı. Bununla da kalmayıp periyodik olarak fabrikaları denetleyip 1000 saatten fazla çalışan ampul olursa cezaya tabi tuttular.
1880’lerde 1500 saat olan ampulün ömrü 1940’ta bir saate inmiş.
Sadece ampul değil; zamanla bu uygulama bütün sektörlere yayıldı. Açılır açılmaz kırılan telefon camları, göze çarpan farklı bir özellik eklenmeden yeni sürümü çıkan oyunlar, hemen biten telefon bataryaları güncel örneklerden. Ne yazık ki şirketler daha iyi, daha çekici ürünler yapmak yerine insanları aynı ürünleri veya benzerlerini tekrar almaya mahkûm bırakıyorlar.
Alternatifi var
Eskiden şemsiyeler bozulduğunda tamir edilirdi, şimdi yenisi alınıyor. Veya Küba’da insanlar çakmakları bittiğinde yenisini almıyor, dolduruyor. Türkiye’deyse bazı çakmakların dolum boşluğu bile yok. Bittiğinde çöpe atmak zorundasınız. Ya da Romalıların yaptığı yollar günümüzde halen sağlamdır. Fakat Türkiye’de 3-5 yılda bir yollar yenilenir. Ne büyük tesadüf, aynı yolu genelde aynı şirket yapar. Bu şekilde olmak zorunda değil. Engellenebilir!
