Yahudi tarihi öğrenirken Theodor Herzl, David Ben Gurion ve Moses Mendelssohn gibi iz bırakmış ünlü Yahudileri öğreniriz. Ancak bu öğrenme sürecinde, başta kadınlar olmak üzere, çok eksik vardır... Direnen, yaratan ve ilham veren, sayısız başarılı Yahudi kadın dünya tarihinde arka planda alıyor. İşte mutlaka tanınması gereken on Yahudi kadın…
Galia Morhayim
1
JUDITH LEIBER (1921-2018)
Judith Leiber’in hikâyesi Budapeşte’de başladı ve ikonik el çantası tasarımcısı olarak tamamlandı. Lieber, II. Dünya Savaşı’nda Amerika’ya kaçmadan önce İsviçre Konsolosluğu aracılığıyla diplomatik koruma elde edebilen şanslı birkaç Yahudi›den biriydi. Şimdi Met Gala’larında kırmızı halının vazgeçilmezi, Kardashian Kardeşler gibi ünlülerin tercihi kristal ‘minaudieres’ el çantaları ile tanınıyor.
Hatırlanacak sözü: “Beni, el çantası işine Hitler soktu.”
2
HANNAH SENESH (1921-1944)
Hannah Senesh, Holokost sırasında Macaristan’dan Yahudileri tahliye etmeye çalışan bir şairdi; Filistin’deki diğer genç Yahudilerin yanında Macaristan’a paraşütle girmek için gönüllü oldu. Macar sınırında Naziler tarafından ele geçirildi, tutuklandı ve kurşuna dizildi. Yine de hiçbir zaman Nazilerin işkencesine boyun eğmedi. Kurşuna dizilirken gözlerinin bağlanmasını reddetti ve katilin tam gözünün içine bakarak öldürüldü.
Hatırlanacak sözü: “Bazı yıldızlar vardır; sönmüş olmasına rağmen parlaklığı yeryüzünden görünür. Bazı insanlar vardır, artık yaşamasalar da dehaları dünyayı aydınlatmaya devam eder. Ve bu ışıklar özellikle gecenin karanlığında parlarlar. İnsanlığın yolunu aydınlatırlar.”
3
HEDY LAMARR (1914-2000)
Hedy Lamarr bir göçmen, bir mucit ve bir Hollywood yıldızıydı. Filmlerin ‘en güzel’ kadınıydı; aynı zamanda kadın cinselliğinin özgürleşmesine öncülük etti. Ekranda orgazm rolünü yapan ilk kadındı. Film kariyerinin dışında, yeni teknolojiler ve icatlar için deneyler yaptı. Belki de en dikkat çekeni, GPS ve WiFi’ın temelini oluşturan ‘gizli iletişim’ konusundaki çığır açan çalışmasıydı. Ancak doğal olarak çoğu insan onun romantik ve cinsel yaşamına odaklanmayı seçti.
Hatırlanacak sözü: “Analiz yapmak bana duygu özgürlüğü ve inanılmaz bir güven verdi. Daha öncesinde bir kukla gibi yaşadığımı hissediyordum.”
4
FRANCESKA MANN (1917-1943)
Auschwitz’de hayatını kaybeden bir balerindi. Ancak 26 yaşında gaz odalarına götürülmeden önce bir SS subayını öldürerek, ‘Nazi öldüren balerin’ olarak bilindi.
Hatırlanacak sözü: “Ne yazık ki, hiçbir şey hayatta kalamaz.”
5
EMMA GOLDMAN (1869-1940)
Emma Goldman, 20. yüzyılın başlarında Amerikan siyasi sahnesinde aktif olan bir anarşistti. Yahudi Kadın Arşivi’ne (JWA) göre, Emma “ifade özgürlüğü, cinsel özgürlük ve doğum kontrolü, kadınlar için eşitlik ve bağımsızlık, radikal eğitim, sendika örgütlenmesi ve işçi haklarının tutkulu bir savunucusu” oldu. Sosyal adalete değer veren radikal politik düşünceler üzerinde hâlâ etkisi görülür.
Hatırlanacak sözü: “Gerçek bir toplumsal değişim asla devrim olmadan gerçekleşmemiştir… Devrim, düşüncelerin aksiyona geçmiş halidir.”
6
EMMA LAZARUS (1849-1887)
Emma Lazarus, hem yazar, hem de şairdi. Özgürlük Anıtında yazılı olan ‘The New Colossus’ (Dünyanın yedi harikasından biri olan, Rodos’taki muhteşem Apollo heykeli) şiirinin yazarıdır. Lazarus’un 1883 yılında kaleme aldığı ve 1903 yılında anıt üzerinde kendine yer bulabilen şiiri ‘The New Colossus / Yeni Görkem’, Özgürlük Anıtının yıllar içerisinde kazandığı anlamı, göçmenlerin daha iyi bir hayat hayallerini yıllar sonra dahi dizeleri arasında saklıyor.
“Bitkin düşmüşleri,
Zavallıları ver bana
Özgürce soluk almaya hasret,
Biçare kalabalığı getir.
Sefillere yer yok
Bereketli kıyılarında.”
Hatırlanacak sözü: “Her şey gün gibi ortada, değil mi?”
7
BELLA ABZUG (1920-1998)
Bella Abzug, barış, işçi hakları ve toplumsal cinsiyet eşitliği için 20. yüzyılda sesini en çok yükseltenlerden biriydi. Abzug, çok sayıda kadın örgütü kuran, Birleşmiş Milletler’de konuşmalar yapan, Vietnam Savaşına karşı grev organize eden, Kongre’de üç dönem boyunca feministlerin sesini duyuran ve barışı savunan bir avukattı.
Hatırlanacak sözü: “Kadının yeri evdir, ancak Temsilcilerin evi- Meclis”
8
GRACIA MENDES NASI (1510-1569)
Gracia Mendes Nasi, yüzlerce Katolikliğe geçmeye zorlanan Yahudileri Engizisyon’dan kurtaran bir kaçış ağı geliştirdi. Nasi, Rönesans Avrupa’sının en zengin Yahudi kadınlarından biriydi ve bu zenginliğini, Akdeniz çevresindeki Yahudi topluluklarını, okulları, sinagogları ve hastaneleri desteklemek için kullandı.
9
SARAH SCHENIRER (1833-1935)
Sarah Schenirer, kızlar için Yahudi eğitiminin öncüsü idi ve kadınların Ortodoks Yahudilikte algılanma biçiminde değişimi başlattı. Schenirer, Polonya’da Bais Ya’akov adında bir kız okulu kurdu. O zamanlar, özellikle Ortodoks Yahudilikte, kızlar için eğitim gereksiz ve hatta Yahudi kanunlarına aykırı olarak görülüyordu. Schenirer, sadece bir eğitimci olmakla kalmadı, aynı zamanda birçok Yahudi kadın için radikal değişimi Yahudi değerleriyle koruyabilen manevi bir rol modeldi.
Hatırlanacak sözü: “Sevgili kızlarım, harika bir dünyaya gidiyorsunuz. Bir anlamda, İsrail’in kaderi sizin ellerinizde.”
10
MARIANNE COHN (1922-1944)
Marianne Cohn, Nazi işgali altındaki Fransız Vichy yönetiminden Yahudi çocukları kurtarıyordu. Yakalandı, hapsedildi, ancak serbest bırakıldıktan sonra da kurtarma çalışmalarına devam etti. Sonunda, işkenceyle öldürüldü. Cohn, belki de dünyadaki en güçlü insanlardan biriydi.
Hapishanedeyken şiirler de kaleme almıştı.
