Bu yıl Birleşmiş Milletler, Dünya Kadınlar Günü kapsamında, “Eşit Düşün, Zekice Geliştir, Değişim İçin İnovasyon Yap” başlığı altında kadınların teknoloji, bilim ve inovasyon dallarındaki başarılarını kutluyor. Kadınların bu alanlarda düşük temsilinin altını çizen BM, kadınların toplumların geleceğini etkileyecek inovatif çözümlerde rol alması gerektiğini ifade ediyor. Bu vesileyle bilim ve teknolojide tarihin yapraklarına geçmiş yenilikçi beş kadını tanıtmak istiyoruz.
Hertha Ayrton (1854-1923)
İngiliz matematikçi, fizikçi, mucit ve mühendis Hertha Aryton, İngiltere’de 19. yüzyılda, yani kadınların ikinci sınıf vatandaş olarak görüldüğü dönemde, sekiz kardeş arasında, babasız büyüdü. Geçim sıkıntısı nedeniyle Londra’da bir okul yöneten teyzesinin yanında gönderildi ve orada matematikle tanıştı. Cambridge Üniversitesini kazanmasına rağmen orada kadınlara diploma verilmediği için Ayrton 1881’de London College’dan mezun oldu. Elektrik mühendisi ve fizik profesörü William Edward Ayrton ile evlenince kocasıyla beraber deneyler yapmaya başladı. Görülmemiş dehası ve becerisiyle Ayrton, sokak aydınlatmalarında kullanılan elektrik yay ışıklandırma sistemindeki alevlenme ve ses çıkarma sorununu çözdü. 1885’te The Electrician’da yayınladığı makaleler dizisinde yaşanan sorunun sebebinin ark yaratmak için kullanılan karbon çubuklarla oksijenin temas etmesi olduğunu açıkladı. Kendisi böylece Institution of Electrical Engineers kurumuna kabul edilen ilk kadın oldu. İkinci bir kadının kuruma alınması için 60 yıl geçecekti. Aytron, elektrik arkının kum ve suda oluşturduğu dalgaların hareketini incelediği çalışmasıyla da 1906’da Royal Society’de (Kraliyet Cemiyeti) ödül alan ilk kadın oldu. I. Dünya Savaşı’nda siperlerde zehirli gazı tahliye eden ventilleri icat ederek yüz binlerce askerin hayatını kurtaran isim yine Aytron’dur. Bunun yanı sıra ressamların, mühendislerin ve mimarların hâlâ kullandığı ‘line-divider / çizgi bölücü’ adı verilen çizimleri yaparken küçültme veya büyütme yapmaya yarayan aleti 1884 yılında Ayrton icat etmişti. 26 patent sahibi Ayrton için STEM’in öncüsü kadın demek yanlış olmayacaktır.
Hedy Lamarr (1914-2000)
Matematiğe ve kocasının işi nedeniyle silahlara düşkün film yıldızı Hedy Lamarr, Hitler Almanya’sından kaçmayı başardıktan sonra Hollywood’da bir süre oyunculuk kariyerine devam etse de uzaktan kumandalı torpido konusuna ilgisi ağır bastı. Zamanının en güzel kadını olarak addedilen Lamarr müzisyen komşusuyla bu hobisini paylaşıyordu. Komşusu George Antheil eserlerini otomatik piyanoda çaldıran bir besteciydi. İkili, torpidoların frekansları ile merkezdeki uzaktan kumandanın frekansını senkron şekilde sürekli değiştirebilirlerse torpidoların düşman tarafından etkisiz hale getirilmeden hedefi vurabileceklerini düşündü. Otomatik piyanoların çalışma prensibinden yola çıkan Lamarr ve Antheil ‘frekans atlamalı yayılmış spektrum’ teknolojisini geliştirdi. Telsiz vericisine ve torpidoya yerleştirilen ve delikleri aynı olan rulolar, frekansı aynı anda değiştirecekti. Lamarr - Antheil ikilisi buluşlarının patentini 1942’de aldılar. ABD, bu teknolojiyi 1962’de Küba ile füze krizi patlak verinceye dek kullanmadı. İkili patentlerinin süresi dolduğu için herhangi bir ödeme alamadı. Fakat yine bu buluştan yararlanılarak GSM, Wi-Fi ve GPS teknolojileri icat edildi. Elektroniğin Öncüleri Vakfı 1997’de Lamarr’ın patentini fark ettiğinde, kendisine Elektronik Öncüsü Ödülü verildi. Hedy Lamarr, iletişimin kurallarını değiştiren kadın olarak tarihe geçti.
Marta Weinstock Rosin (1935-)
İbrani Üniversitesi Emeritus Profesörü Marta Weinstock-Rosin, Alzheimer ve Parkinson hastalıklarının sebep olduğu bunamayı yavaşlatan bir ilaç geliştirerek 2014’te İsrail’in en üstün ödülü olan İsrail Tıp Ödülünü kazandı. Holokost döneminde babasının Nazilerce tutuklanmasının ardından ailesi İngiltere’ye kaçmayı başarmıştı. 1969’da eşiyle aliya yapana kadar orada yaşayan Rosin, tıp ve eczacılık eğitimi gördü. Eşi Prof. Arnold Rosin, Kudüs’te demans kurbanlarına ve ailelerine yardım eden Melabev kuruluşunu kurdu. Beyin fonksiyonunu ve hafızasını geliştiren ilaçlar üzerinde çalışan Marta Rosin’in Exelon adlı ilacını Novartis üretiyor. Exelon, hastalığı tedavi etmekten ziyade belirtilerin etkilerini azaltırken şu anda Rosin’in üzerinde çalıştığı ilaç olan Ladostigil Alzheimer hastalığını engelliyor. Diğer çalışmalarında ise Rosin, Alzheimer’ın yanı sıra felç ve multiple sclerosis -MS hastalıklarına da çare arıyor. Rosin, 2015’te İsrail’in Bağımsızlık Günü töreninde, çığır açıcı inovasyonlar teması altında meşalelerden birini yakmak için davet edildi. Bu onur İsrail yaşamına katkıda bulunanlara veriliyor.
Radia Perlman (1951-)
İnternette bilgi akışını kolaylaştıran, döngüleri engelleyen STP’yi (span tree protocol- kapsama ağacı protokolü) bulan ve bugün daha modern ağ protokollerini icat eden kişi Radia Perlman’dır. Perlman, STP’siz internet düşünülemeyeceğinden internetin annesi olarak biliniyor. MIT’de doktora yaptığı dönemde yapay zekâ çalışmaları da yapan Perlman’ın yüzden fazla patenti bulunuyor. Perlman STP’yi yalnızca bir hafta içinde yaratmış ve yaşadığı mutluluğu bir şiire dökmüştü. Bu durumda icadına ile kez şiir yazmış Perlman’ı Kadınlar Gününün en sempatik inovasyoncusu olarak sayabiliriz. Algoritma ve kafiye sözcükleriyle kelime oyunu yaptığı Algorhyme adlı şiirinin çevirisi şöyle:
Algoritmikafiye
Biliyorum bir daha göremem
Bir grafik ki ağaçtan muhteşem
Bir ağaç ki en önemli özelliği
Döngü olmadan bağlanabilirliği
Bir ağaç ki her yer kapsama alanında
Paket paket bilgiler ulaşır her bir LAN’a
Önce kökü elenmeli
Kimlik bilgisiyle seçilmeli
Kökten en kısa yollar izlenmeli
Ağaçta bu yollar belirlenmeli
Ağları benim gibiler yapar aşağı yukarı
Köprüler birleştirsin kapsama ağaçları
Kira Radinsky (1986-)
Ukrayna göçmeni İsrailli bilgisayar bilimci Kira Radinsky teknolojik inovasyonlar konusundaki çalışmalarıyla insani sorunlara yepyeni çözümler üretiyor. Technion Enstitüsüne henüz 15 yaşında özel yetenek programıyla giren Radinsky, 26 yaşında doktor unvanını almıştı bile. Herzliya’daki Microsoft Araştırma Merkezinde çalışırken, salgın hastalıklardan, şiddet olayları ve doğal afetlere kadar insani sorunlarla ilgili öngörülerde bulunan veri madenciliği yazılımı yazdı. Yazılım yüzde 70-90 doğrulukla çalıştı. Yazılım veri olarak gazete kupürleri, çevrimiçi makaleler ve tarihi olayları kullanıyordu. Radinsky daha sonra SalesPredict adında algoritmalarla şirket satışları tahmin eden yazılımlar üreten bir start-up kurdu ve şirketini 2016 yılında E-Bay’e 20 milyon dolara sattı. 2013’te MIT Üniversitesi Radinsky’ye dünya çapında 35 yaş altında inovatörler listesinde 13. sırada yer verdi. Forbes dergisi tarafından ise 2015’te 30 yaşın altındaki 30 yükselen yıldız listesine girdi. Radinsky insanlığın bilimsel kapasitesini kuşanarak geçmişten ders alarak, onu bekleyen geleceğe hazırlıklı olmasını ve doğru adımları atması için çalışıyor. Küresel teknoloji etkinliklerinin, TEDx ve World Wide Web konferanslarının değişmeyen yüzü olan Radinsky, Technion’da profesör unvanıyla dersler veriyor.
