Şabat Zahor

Purim’den önceki Şabat, bu yıl 16 Mart Cumartesi Şabat Zahor-Hatırlama Şabat’ıdır. Bu Şabat’ta, Amalek’in Mısır Çıkışında Yahudi halkına yaptığının hatırlanması (zahor), hiçbir zaman unutulmaması mitsvasının verildiği peraşa okunur. “Amalek’in Mısır’dan çıkışınız sırasında yolda sana yaptığını hatırla.” (Devarim 25:17) “Amalek’in zikrini göklerin altından sil! Unutma!” (Devarim 25:19)

Her nesil, çocuklarına, Amalek’in İsrailoğulları’na Mısır Çıkışından sonra yolda en zayıf oldukları anda saldırdıklarını anlatmakla yükümlüdür.

Tanrı korkusu, zayıf olanlara ve yabancılara karşı davranışlarda kendini gösterir. Amalek, sadece Tora’da bahsedilen zamanda değil, her nesilde herhangi bir sebebe bağlı olmadan, zayıfa sırf zayıf olduğu için saldıran, arkada kalanları düşürüp yok eden, Tanrı korkusu taşımayan bir kimliği temsil eder.

 ‘Zahor-Hatırla’ peraşasının okunması, Tora’nın “Taase-yap” mitsvalarından; “Unutma” da “Lo Taase-yapma” şeklindeki mitsvalarındandır.  Bu nedenle  Şabat sinagoga gelip Zahor peraşasını dinlemek çok önemlidir.

Tanrı’nın nesiller boyunca savaş içinde olacağı ve ismini göklerden ve yeryüzünden sileceğini söylediği Amalek kimdir?

Bereşit kitabında Amalek’in ailesinden söz edilir. Esav’ın oğlu Elifaz’ın odalığı olan Timna, Elifaz’a Amalek’i doğurur. Timna, aslında bir prensestir. Talmud’a göre Timna, Avraam, Yitshak ve Yaakov ailesine katılmak ister. Farklı yorumlara göre, atalarımızın ‘Bet Din’i, ilerde Amalek ondan doğacağı için, veya Timna’nin bu arzusunun, Tanrı yoluna girip kendini Tanrı hizmetine adamak amaçlı değil şahsi çıkar amaçlı olduğunu anladıkları için bu isteği reddeder. Bunun üzerine Timna, herhangi bir millette prenses olacağına, Avraam’ın soyunda odalık olmayı tercih eder ve bu şekilde prensesliğe sırt çevirerek sırf Avraam, Yitshak ve Yaakov’un ailesine dahil olabilmek için Esav’ın oğlu Elifaz’ın odalığı olmayı seçer. Kimi yorumcular, şayet Timna Avraam’ın ailesine kabul edilseydi, Amalek’in doğmamış olacağını savunur.

Daha sonraki nesillerde meydana gelen olayların anlatıldığı Megillat Ester’deki Aman’ın da Amalek’in soyundan geldiği söylenir. Bu yüzden Zahor peraşası, Purim’den önceki Şabat’ta okunur.

Amalek ne yaptı?

Amalek halkının her fırsatta Yahudilere saldırması için hiçbir sebebe gerek yoktu. Konu, toprak konusunda anlaşmazlık, provokasyon, güçlerini veya savaşçı olarak itibarlarını artırmak veya savaş ganimeti toplamak da değildi. Bu onlar için,  Tanrı’nın halkını yok etmeye yönelik içsel patolojik bir ihtiyaçtı. Bir sebebe bağlı olmadığından, bu nefretle mücadele edebilmek için diplomasi, eğitim, okul müfredatının gözden geçirilmesi gibi çözümler de anlamsız kalırdı. Bu nefret sonradan öğretilmiş değil, içlerine işlemiş ve kökleşmiş bir nefretti. Amalek halkı dünyada olduğu sürece hiçbir Yahudi güvende olamazdı.

Raşî’nin yorumuna göre; Amalek, ‘mikre-tesadüf’ü simgeler. Amalek, Tanrı’nın Varlığı’nı, Tanrı’nın evrenle etkileşimini inkâr eder, gelişen olayların Tanrı’nın İsteği ve planı doğrultusunda değil, tamamen tesadüf ve rastlantılar sonucu olduğunu iddia eder.

Aynı zamanda ‘Amalek’in harflerinin numerik değeri, ‘safek-şüphe’ ile eşittir.

Amalek, spiritüel anlamda asılsız, temelsiz, sebepsiz, mantıksız şüphenin özünü temsil eder ve işte bunlar, Yahudi milletinin ve Yahudilerin hayattaki misyonunun ezeli düşmanıdır. Bu yüzden Amalek’in, Tanrı’dan uzaklaşmamıza, Tanrı’nın yanımızda olup olmadığına dair içimize girmeye çalışan, ‘şüphe’nin adını tamamen silmek, yok etmek gerekir.

Zohar, Amalek’i Satan ve ölüm meleği olarak, farklı yorumcular Amalek’i Yetser Ara ve daha birçok farklı şekilde tarif eder.

En neşeli bayramımız Purim’den önce, bizi yok etmek isteyenleri hatırlamak mı?

‘Zahor-Hatırla!’ peraşası her zaman Yahudi takviminde en büyük neşe ve coşku ile kutlanan bayram olan Purim’den önceki Şabat okunur. Ayrıca Purim’in içinde bulunduğu tüm Adar (ve VeAdar) ayında da, marbim besimha-neşe arttırılır. O zaman neden tam da bu kadar mutluluk yaşayacağımız Purim’den önceki Şabat bizi yok etmek isteyenlerden bahsediyoruz? Bu kadar negatif bir şey üzerine yoğunlaşarak nasıl neşeli ve mutlu olabiliriz?

Gerçek mutluluğu deneyimleyebilmek için geçmişimizin bir parçası olan kötülüğe de bakabilmeyi becerebilmemiz gerekir. Sağlıklı bir şekilde ilerleyip hayatımıza devam edebilmemiz için, geçmişte yaşanmış olan kötülükleri görebilmemiz, varlıklarını kabullenip anlayabilmemiz ve hatırlamamız gerekir. Ortak tarihimizde birçok acı olay yaşandı, yaşanıyor. Kendi özel hayatlarımızda da yaşanmış birçok farklı acılar var. Bunları ne kadar derine gömsek de, ne kadar yaşanmamış gibi yapmaya çalışsak da, bu şekilde onların uzaklaşmasını sağlayamıyoruz. Yaşanmış olanlar belki hiç bir zaman yok olmayabilir, ama biz onlardan ve onların üzerimizdeki etkilerinden uzaklaşmayı başarabiliriz. Ancak hayatımızdaki acı yaşanmışlıklarla yeterince yüzleşebildiğimizde, artık bizim üzerimizdeki hâkimiyetleri son bulabilir ve artık biz de sağlam bir şekilde hayatımıza devam etmeye başlayabiliriz.

Purim’de senenin her döneminden daha çok daha coşkulu kutlamalar yaparız. Ama bunu ancak düşmanımız Amalek’in bize çektirmiş olduğu acıyı hatırladıktan sonra yaparız.

Amalek’in yaptıklarını hatırlamamız, o acıyı taze tutmak ve hayatımızın odak noktası haline getirmek için değil, sadece farkındalıkla ne kadar mesafe kat ettiğimizin ve düşmanlarımızın tüm girişimlerine rağmen nasıl bizi yok etmeyi başaramadıklarının bilincinde olabilmemiz için gereklidir. Hayatta kaldık, kendimizi geliştirdik, ilerlemeye devam ettik ve kazandık.

Amalek- Nasıl yok edebiliriz?

Tora, Amalek’i yok etmek için şu yolu gösterir: Tora’nın derinliklerini ve farklı yüzlerini öğrenmeye, anlamaya çalışmak, bunları yanındakilere öğretmek, ve daha önce Timna’nın kalbini kıran dışlanma olayını telafi etmek. Yahudilerin Tanrı ile, bu dünyayı kötülükten temizleyeceklerine dair bir anlaşmaları vardır. Amalek kötülüğün görüntüsü ve simgesidir.

Rav Avraham Yitzchak Kook, dünyayı kötülükten kurtarmak için, kötülüğün yerine iyiliği koymayı, bu şekilde kötülüğü kökünden yok etmeyi önerir: “Tsadikliği tam olan kişiler kötülükten yakınmaz, onun yerine dürüstlüğü arttırır. Dine karşı olanlardan yakınmaz, onun yerine inancı arttırır. Cahillikten yakınmaz, onun yerine bilgeliği attırır.”

“Kraliçe Ester ile Yahudi Mordehay daha önce kararlaştırdıkları gibi Purim günlerini belirlenen tarihte kutlamalarını buyuruyordu. Bu kutlamalara kendilerinin de ve onların gelecek nesli de oruç tutmalarını, yakarmalarını ve belirlenen kurallara uymalarını istedi.” (Megillat Ester 9:31)

ESTER ORUCU - 20 MART ÇARŞAMBA

Her yıl, Purim’den önceki gün,13 Adar’da (Ek bir ayımız olduğu için bu yıl 13 VeAdar’da) oruç tutulur.

Neden ismi Ester Orucu

Kraliçe Ester; halkını Aman’ın soykırım planlarından kurtarabilmek için Kral Ahaşveroş ile görüşmek ister. Fakat çağrılmadan kralın huzuruna çıkmanın cezası ölümdür. Bu yüzden, Ester; kuzeni Mordehay’dan, tüm Yahudi halkının kendisiyle birlikte üç gün boyunca oruç tutup dua etmelerini ister. Bütün halkın birlikte tuttuğu üç oruç gününün sonunda Ester, kralın huzuruna çağrılmadan çıktığı halde öldürülmez, kral ile görüşme talebi kabul edilir.

 Bu orucun tutulmasını Ester istediği için, ‘Ester Orucu’ adıyla anılır.

Başka bir görüşe göre, tarih boyunca Yahudilerin savaşa çıkmadan önce oruç tutup dua etmeleri gibi, Moşe Rabenu’nun Amalek’in saldırısı sırasında oruç tutması gibi, Ester Orucu da, Yahudilerin 13 Adar’da hayatlarını savunmak için girdikleri savaştan önce tuttukları orucun anısına tutulur. Çünkü Kraliçe Ester’in kralın huzuruna kabul edilmeden önceki üç gün tüm Yahudi halkının onun için tuttuğu oruç, 13 Adar’dan neredeyse bir yıl kadar önce, Pesah’ın ilk günlerine kadar uzanan günlerde gerçekleşmişti.

Ester orucu, sıkıntılı ve üzüntülü zamanlarında, kişi Tanrı’nın istediği şekilde bir oruç tutup kalbinin içinde samimiyetle Tanrı’ya döndüğünde, Tanrı’nın da o kişiyi gördüğünü ve duyduğunu hatırlatır.

Sadece adı Ester olanlar değil, hamile, süt veren kadınlar ve hastalar hariç, sağlıklı ve bar/bat mitzvasını yapmış her Yahudi, Ester Orucu’nu tutar.

Ester orucu bu yıl 20 Mart Çarşamba sabahı gün doğmadan (alot ashahar) başlayıp, aynı günün akşamı, yıldızlar çıkınca sona eriyor.

Ester orucu gününde Minha duasında yakarış duaları Tahanunim yapılmaz.

Tanrı’nın istediği şekil oruç

Yeşaya Peygamber, bazılarının oruç tutma şeklinin geçersiz olduğunu, Tanrı’nın sözleriyle duyuruyor: “İstediğim oruç bu mu sanıyorsunuz? İnsanın isteklerini denetlemesi gereken gün böyle mi olmalı? Kamış gibi eğilip çul ve kül üzerine mi oturmalı? Siz buna mı oruç, Tanrı’yı hoşnut eden gün diyorsunuz?” (Yeşaya 58:5)

Burada, orucun, ancak gerektiği gibi tutulduğu takdirde amacına ulaşacağı, ancak o zaman Tanrı’yı hoşnut eden bir gün olacağı anlatılıyor. Tanrı’nın nasıl bir oruç istediği de şöyle belirtiliyor: “ Benim istediğim oruç… Yiyeceğinizi açla paylaşmak değil mi? Barınaksız yoksulları evinize alır, çıplak gördüğünüzü giydirir, yakınlarınızdan yardımınızı esirgemezseniz, ışığınız tan gibi ağaracak, çabucak şifa bulacaksınız.” (Yeşaya 58: 7-8)

Pişmanlık ve acı simgesi çul ve kül sermenin- dua kavramının- yeterli olmadığı, aynı zamanda ve daha önemlisi ekmeğini aç olanlarla paylaşmanın, evini yoksullara açmanın, çıplağı giydirmenin, tsedaka kavramı ve iyi davranışların önemi vurgulanıyor. Nasıl dua edileceğini, gerektiği şekilde, yerinde ve iyi davranışlarda bulunulabileceğini bilmek için Tora öğrenmek gerekir. Dolayısıyla, bir oruç gününde üç şey vurgulanır: Tora öğrenimi, dua ve iyi davranışlar. Bunlar aynı zamanda dünyanın, üzerinde var olduğu üç temel unsurdur.

PURİM - 21 MART PERŞEMBE (14 VeAdar)

Tanrı’nın, açık mucizeler yerine nasıl doğal olayların arkasında yer aldığını, Yüzünü bize göstermese de her an yanımızda olup her an bizi koruduğunun bilinci ile mutluluk içinde kutladığımız Purim bayramına özel dört mitsva:

Megilat Ester’i okumak /dinlemek (20 Mart Çarşamba akşamı ve 21 Mart Perşembe günü ile 21 Mart Perşembe akşamı ve 22 Mart Cuma sabahı) sinagoglarda okunmaktadır.

Mişloah Manot En az bir arkadaşa Purim günü ulaşacak şekilde yemeye hazır şekilde iki çeşit yiyecek hediye göndermek. Matan Baseter, bu mitsvanın yerine getirilmesine yardımcı oluyor. (İletişim numaraları Halila’da – Yahudi Toplumu bireylerine Roş Aşana’dan önce dağıtılan cep takviminde-mevcuttur)

Matanat LaEvyonim En az iki ihtiyaç sahibine, Purim günü ulaşacak şekilde hediye vermek. Matan Baseter, bu mitsvanın da yerine getirilmesine yardımcı oluyor.

Purim ziyafeti ve eğlencesi ile yemek, içmek ve Tanrı’nın yanımızda olduğunu bilmenin verdiği güven duygusu ile mutlu olmak. Düzenlenen Purim ziyafetleri ve eğlenceleri hakkında bilgi, sinagoglardan ve Rabilerden alınıyor.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla, Every Person’s Guide to Purim;Days of Joy;Mitzvot (Gözlem);Megilat Ester (Gözlem); El Gid para El Pratikante (Gözlem);Yahudilik Ansiklopedisi(Gözlem); Sidur kol Yaakov (Gözlem), Megilat Ester (Kadıköy Hemdat Israel Sinagogu Vakfı)  kitaplarından, The Book of Our Heritage; www.aishcom; www.ou.org ; www.chabad.org; http://lchaimweekly.org; www.jewishmag.com; sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.