20 Mart Çarşamba akşamı Purim

Purim Şuşan ise 21 Mart Perşembe akşamı başlayıp, 22 Mart Cuma akşamı sona eriyor. 

Rabiler tarafından eklenen ve Yahudi takvimindeki en neşeli, en keyifli bayramlardan biri olan Purim’de kutladığımız, bizi mutlu eden birçok olaydan bazıları Yahudileri tamamen yok etmeye yönelik planların gerçekleşmemesi, kurtuluş ve Tanrı’ya tam bağlılığımızdır. Purim bize, şartlar ne kadar sert ve acımasız olsa da, biz harekete geçtiğimizde kurtuluşun Tanrı’nın Yardımı ile bir anda gerçekleşebileceğini hatırlatır. Purim’de ayrıca Tanrı’nın Varlığı’nın etrafımızdaki ve hayatımızdaki doğal olaylarda gizli olduğunu, Tanrı’nın her zaman bizim yanımızda olmasının güven ve mutluluğunu da kutlarız.

Purim, yapısı itibarıyla sınırlarımızı ve potansiyelimizi aştığımız bir gündür; sadece yemek, içmekten ve kostüm giymekten oluşmaz. Purim’in yüzeyin altında kalan derinliği, bize hayatımız hakkında önemli ipuçları verir.

Bütün Yahudi ırkının yok edilmesi için çıkarılan hüküm karşısında tüm Yahudilerin birlik olmaları, Tanrı’ya ve Tora’ya tam olarak ve tümüyle bağlanmaları, bize birlik olmamız, birbirimize ve Tanrı’ya bağlanmamız için böyle acı krizleri beklemememiz gerektiği mesajını verir. 

Kendini aşmak

Purim, geleneksel sınırları aşan, kendimizi neşeye kaptırdığımız bir gündür. Bugün içimizde açılan pencere ile benliğimizin derinliklerine ulaşabilmemiz mümkün olabilir. Bugünü ad de lo yado - ayırt edemeyecek duruma gelene kadar kutlamamız söylenir. Bu, algı kapılarının ötesinde, karanlık ve ışığı, hatta hayatımızdaki acı ve hayal kırıklıklarını da aşacak şekilde sevinçli olmak demektir. Purim, mutluluk bayramıdır, ama eğer biri bu mutluluğu hissetmiyorsa ve mutlu olmamak için birçok sebebi varsa nasıl mutlu olabilir? R. Simon Jacobson bunu şöyle yanıtlıyor: “Tora’nın cevabı, sevincin her insanın içinde, doğasında ve özünde var olduğudur. Bunu net olarak küçük bir çocuğun doğal mutluluğunda ve neşesinde görebiliriz. Çocuklar sadece dış sebeplerden dolayı bu doğal neşelerini kaybetmeye başlarlar. Her birimizde doğuştan var olan içsel neşeye nasıl ulaşabiliriz? Bizim Tanrı’ya bağlı duran tarafımızı temsil eden iç çocuğumuzun neşe ve coşkusuna temas ederek yaşam koşullarının getirdiği üzüntülerden uzaklaşabiliriz. Bu günün sevincini, takip eden haftalara ve aylara taşımak için de, Tanrı'nın bizi, aynen Ester’in durumunda olduğu gibi sadece bizim yerine getirebileceğimiz bir katkı sağlamamız, benzersiz bir amacı yerine getirmemiz için yarattığını idrak edip, bunun getirdiği özellik duygusu ve mutluluğunu içselleştirebiliriz.

Purim’de içimizi mutlulukla dolduran başka bir şey de, Tanrı ile olan özel bağımızı, diğer kurtuluş zamanlarından daha fazla idrak etmemizdir. Purim olaylarının gösterdiği asıl gerçek,  Yahudiler topraklarından uzakta sürgünde olsalar da, görünüşte Tanrı’nın Varlığı’nı tam olarak hissedemeseler de, Tanrı her an onların yanındadır, onları her an korur, her an kollar ve hayatlarının en ufak detayını bile onların iyiliği için düzenler.

Purim olayları, I. Bet Amikdaş’ın yıkılışından sonra meydana gelir. Bu dönemlerde Yahudilerin işledikleri birçok günah neticesinde, Tanrı artık açık ve görülür şekilde mucize yapmayı bırakır, mecazi olarak Yüzünü gizler. Artık Tanrı’nın Varlığı’nı açıkça göstermesinden mahrum olan Yahudiler, kendilerini cennetteki Babaları tarafından terkedilmiş hissederler.

Onlarla ilgilenen, onları seven kimse yokmuşçasına sürgünün sert şartlarına, putperestlerin zalimliğine ve şansın kaprislerine korunmasız olarak maruz kaldıklarını düşünürler. Oysaki Purim olayları onlara, gerçeğin bunun tam tersi olduğunu gösterir. Tanrı bu aralar Yüzünü gizliyor olsa da, onları hiçbir zaman terk etmemiştir, hiçbir zaman da terk etmeyecektir. Yahudiler, Purim olayları ile Tanrı’nın yönteminin ne olduğunu anlarlar. Aynen bir babanın her zaman çocuğunun yanında durması gibi, Tanrı da sendelediklerinde onları tutup desteklemek için her zaman onların (O’nun çocuklarının) yanında olacak ve Yahudilere hem tek tek hem de bir bütün olarak daima ve her an yol gösterecektir.

Purim - Kuralar

Kral Ahaşveroş’un baş veziri, Amalek soyundan gelen Aman, yolda yürürken, herkesin onun önünde eğilmesini istiyordu. Bu emre, Mordehay dışında herkes uydu. Aman, nefretle, Mordehay’ı, lideri olduğu tüm Yahudi halkıyla birlikte, tamamen yok etmeye karar verir. Yahudi halkını hangi gün yok edeceğine karar vermek için bir kura çeker ve kuradan 13 Adar tarihi çıkar.

Purim’deki kura, insanın, onun dışında gelişen değişiklikler karşısında aslında ne kadar çaresiz ve aciz olduğuna dikkat çeker. Megilat Ester, gelişigüzel okunduğunda dokuz yıl süresince gelişen Purim olaylarının tamamen şans eseri olduğu, hiç bir mantığa dayanmadığı ve olayların birbiriyle bağlantısı olmadığı şeklinde yorumlanabilir. Yahudiler bir gün güven içindeyken, ertesi gün yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalırlar. Mordehay bir gün idam edilecekken, ertesi gün kral tarafından onurlandırılır ve buna herkesin şahit olması için kralın giysileriyle atın üstünde tüm Şuşan şehrinde dolaştırılır. Aman’ın ve Ahaşveroş’un Yahudi düşmanlığının nereden çıktığı hakkında farklı yorumlar olmasına rağmen, doğrusu bu nefretin nedeni de bilinmez, aynen dehşet verici niyetini yerine getirmek için çektiği kuranın sonucunda ne çıkacağının belirsizliği ve değişkenliği gibi. Bu kuralar, insan hayatının istikrarsızlığını, belirsizliğini ve değişkenliğini simgeler.

Her an adeta kuranın ucundaymış gibi yaşadığımız hayatlarımızla başa çıkabilmek için önce hayattaki misyonumuzu bulup yerine getirmeye çalışarak,

Tanrı’ya dönerek, biz ilk adımı attıktan sonra ihtiyacımız olan yardımın Tanrı’dan geleceğinin güvencesi ve rahatlığı ile kendimizi Tanrı’ya emanet ederek, o an anlamasak bile,  yaşanan her şeyin bizim iyiliğimiz için olacak şekilde, O’nun planının bir parçası olarak geliştiğinin bilinciyle yaşayarak gerçekleştirebiliriz. 

PURİM’E AİT DÖRT MİTSVA

Purim’e ait dört özel mitsvanın her biri, Purim olaylarının meydana geldiği dönemle bağlantılıdır ve Tanrı’nın her daim yanımızda olduğunun sevincinin hissedilmesi, toplumun birliğinin ve insanlar arasındaki sevginin ve yardımlaşmanın devam etmesi amacıyla uygulamaya konulur. “Mordehay da, Yahudilere, 14 ve 15 Adar tarihlerini ziyafet ve sevinç, herkesin birbirine öğünler gönderme ve yoksullara armağanlar (verme) günleri yapmaları talimatını verdi.” (Megilat Ester 9:22)

Purim zamanı Yahudilerin fiziksel varlığı tehdit altında olduğu için kurtuluş da fiziksel davranışlarla kutlanır.   

Megilat Ester’in okunması

Megilat Ester, Purim olaylarının, bizzat kahramanları Ester ve Mordehay tarafından anlatıldığı deri parşömen üzerine yazılmış kitabıdır.

Megilat Ester’in kelimelerinin anlamı, gizli olanın açığa çıkmasıdır. Tanrı, dünyanın doğal işleyişinin ve insanlara bahşedilen özgür iradenin içinde gizlenir ve İlahi planını adım adım gerçekleştirir.

Kadın erkek herkes Megila’yı kelime kelime dikkatle okumak/dinlemekle yükümlüdür. Megilat Ester’in okunması hakkında bilgi, sinagoglardan ve Rabilerden alınabilir.

Megila, Purim’in başladığı akşam (bu sene 20 Mart Çarşamba akşamı) ve sabah duasında (21 Mart Perşembe sabahı) beraha-dua söylenerek okunur. İkinci gün, İstanbul’un da dâhil olduğu surla çevrili şehirlerde kutlanan Purim Şuşan’da aynı şekilde akşam (21 Mart Perşembe akşamı) ve sabah (22 Mart Cuma sabahı), bu sefer beraha söylenmeden okunur.

Megila’nın okunması o kadar önemlidir ki, bunun için Tora öğrenimi bile ertelenebilir.

Megila, ne kadar çok kişi varken okunursa, o kadar makbuldür. Çünkü “Kral’ın yüceliği, halkının çokluğuna bağlıdır.” (Mişle 14:28)

Megila’yı dinleme mitsvasının yerine getirilebilmesi için, Megila’nın her kelimesinin tek tek dinlenmesi gerekir. Megila’yı okuyan/dinleyen her kişi, orada yazılan tüm ‘tesadüfî’ olayların aslında Tanrı tarafından yönlendirildiğini görmeli ve hissetmelidir. Bu yüzden önce tüm Megila, okuyacak olan kişinin önünde açılır ve ancak ondan sonra olaylar doğru sırasına göre okunur. Megila’da yer alan olaylar dokuz yıllık bir süre içinde gerçekleşir. Olaylar gelişirken birbiri ile ilgisi olduğu fark edilmese de, olayların hepsi birlikte okunduğunda tümünün birbiriyle bağlantılı olduğu net olarak görülür.

Megilat Ester’de bir yandan Tanrı’nın orada yazılı tüm olayları yönetmesi gizli olarak yer alır (hester-gizli, Ester isminin içinde ipucu verilir). Diğer yandan da açığa çıkar (megale-açığa çıkmış, Megila isminde işaret edilir), çünkü Megila, bizden Varlığı’nı gizlese de olayların her aşamasında Tanrı’nın Eli’nin bulunduğunu ve açık veya dolaylı olarak her kurtuluşun Tanrı tarafından geldiğini gösterir. Kendi hayatımıza dönüp baktığımızda da yaşarken farkında olmadığımız, anlam veremediğimiz birçok olayın seneler sonra eksik parçalar gibi bir araya geldiğini ve onların bizi bugün bulunduğumuz yere hazırlamak, getirmek için yaşanmış olduğunu görürüz, aynen Megilat Ester’de yaşandığı gibi.

Megila’yı dinleme mitsvasını tam olarak yerine getirebilmek için, orada geçen olayların eskiden yaşanmış ve bitmiş değil,  bugünümüzde gelişen ve yaşanan olaylar olduğunu görmemiz, okumamız ve hissetmemiz gerekir.

Megila okunurken, Yahudilerin tüm zamanlar için düşmanı olan Amalek’in soyundan gelen Aman’ın adı her geçtiğinde, sinagogdaki çocuklar ellerindeki ‘kaynana zırıltısı’ oyuncaklarını çevirerek, yetişkinler ise ayaklarını yere vurarak, onun adının duyulmaması, adının silinmesi adına bol gürültü çıkarırlar.

Matanot Laevyonim-İhtiyaç kişilerine hediye

Purim’de en az iki ihtiyaç sahibine yiyecek/içecek/giyecek veya para olarak hediye gönderilir. Bu mitsva, Purim Bayramı’nda herkesin eşit şekilde neşelenmeye hakkı olduğunu vurgular. Ayrıca bize, başkalarına karşı olan sorumluluklarımızı hatırlatır ve aramızda birliği sağlar.

Matan Baseter, bu mitsvanın yerine getirilmesine yardımcı olmaktadır. (İletişim numaraları Halila - cep takviminde mevcut.)

Mişloah Manot-Öğün yollamak

Purim’de bir arkadaşımıza, pişirme/uğraşma gerektirmeyecek, yemeye hazır, en az iki çeşit yiyecek yollanır

Gözlem Yayınları - Purim-Megilat Ester kitabında, Matanot Laevyonim ve Mişloah Manot’un sadece birer hediye olmadığı, çok daha derin anlamlar içerdiği anlatılır. Bu iki mitsva da, halkın birbirine duyduğu sevgiyi, birlik ve beraberliği simgeler. Burada, Aman’ın, Kral Ahaşveroş’a Yahudi Halkı’nı kötülerken, onlar hakkında söylediği: “İmparatorluğunuzun tüm eyaletlerinde, halklar arasına dağılmış, bölünmüş bir halk var ”(Megila 3:8) sözlerini yalanlarcasına, akranlar arasındaki sevgi ve bütünlük göze çarpar. Bu bütünlük, Yahudiler için hayati önem taşır. Halkın bütünlüğü, özellikle Purim Bayramında daha çok vurgulanır. Çünkü Yahudileri yok olmaktan kurtaran, Ester ve Mordehay sayesinde Yahudi Halkı’nın kalplerinin sevgi ve bütünlük hisleriyle dolması ve tek bir amaç uğruna, tek bir kalp gibi hareket etmeleriydi. “Git, tüm Yahudileri topla.” (Megila 4:16)

Matan Baseter, bu mitsvanın yerine getirilmesine yardımcı olmaktadır.

Seudat Purim-Mişte-Purim ziyafeti

Seudat Purim, Adar ayının 14. günü başlayıp, 15 Adar’a kadar uzanabilen Tanrı’nın korumasının her zaman yanımızda olduğunun idraki ile neşelendiğimiz, keyiflendiğimiz,  şarap içtiğimiz bir ziyafet ve kutlamadır. Megila'nın genelinde Purim mucizesi ziyafetler ve davetler arasında gerçekleştiği için, hahamlar bu günde törensel bir ziyafet yapılmasını öngörmüşlerdir.

Mordehay da, Yahudilere, 14 ve 15 Adar tarihlerini “Ziyafet ve sevinç, herkesin birbirine öğünler gönderme ve yoksullara armağanlar (verme) günleri yapmaları talimatını verdi.”(Megilat Ester 9:22)

 Seudat Purim’den önce Tora öğrenme geleneği vardır. Bu geleneğin çıkış yeri ise Megila’daki şu bölümdür: “Yahudiler için aydınlık, sevinç, neşe ve şeref vardı” (Megilat Ester 8:16). Tora bilgelerine göre ‘aydınlık’ Tora’yı simgeler. Yemek sırasında kişi bu yemeği bir mitsva bilinci ile yediğinin farkında olmalı, bunu Purim mucizeleri ile bağlamalı, Tanrı’ya şükranlarını ifade etmelidir. (Aydınlık Tora’yı, sevinç bayramlarımızı, neşe sünneti, şeref tefilini sembolize eder. Aman, bu dört mitsvanın yerine getirilmesini yasaklamıştı, Aman ortadan kalkınca Yahudiler tekrar bu mitsvaları yerine getirebildiler.)

Tanrı’nın Eli

Purim olaylarının anlatıldığı Megilat Ester’in hiçbir yerinde Tanrı’nın İsmi’ne rastlanmaz ve her şey olayların doğal akışı içinde gerçekleşir. Ahaşveroş öldürülmemiş, Yahudilere düşmanken, bir anda dost olmuştur. Yahudiler, Pers İmparatorluğu topraklarından çıkmamışlar, oranın vatandaşları olarak yaşamaya devam etmişlerdir. Burada Tanrı, Yüzü’nü gizlemiş, Yahudileri kurtarmak için gereken mucizeleri, doğa şartlarını değiştirmeden, gizli olarak yapmıştır. Bu yüzden Purim’de maskeli balolarda kıyafetler ardına gizlenilir, bu yüzden Megilat Ester’de Tanrı’nın Adı’na rastlanmaz.

Purim Nedir, Purim Alahaları, Purim Felsefesi, Purim Videoları, Purim Tatlı Tarifleri: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=71&Itemid=40

Önemli Not:  Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Every Person’s Guide to Purim, Days of Joy, Gateway to Judaism, Purim Insight, Mitzvot (Gözlem), Megilat Ester (Gözlem), El Gid para El Pratikante (Gözlem), Yahudilik Ansiklopedisi (Gözlem), Sidur kol Yaakov (Gözlem) kitaplarından, www.ou.org,  www.chabad.org, http://lchaimweekly.org, www.jewishmag.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.