Nobel Ödülünü diğer iki ekonomist ile paylaşan Esther Duflo, tarihte ikinci kez ekonomi ödülü alan kadın olurken, bu sene açıklanan 2018 Edebiyat Ödülünü kazanan Polonyalı yazar ülkesindeki antisemitizmi eleştirmesiyle tanınıyor.
Ekonomi: Tarihte ikinci kez Ekonomi Nobel’i bir kadının oldu
2019 Ekonomi Nobel Ödülü, küresel yoksullukla deneysel bir yaklaşımla mücadelede başarılı sonuçlar yakalayan üçlüye gitti. Evli bir çift olan Hintli Abhijit Banerjee ve Fransız Esther Duflo Massachusetts Institute of Technology Üniversitesinde, Yahudi kökenli olan ABD’li Micheal Kremer ise Harvard Üniversitesinde çalışıyor. 48 yaşındaki Esther Duflo ekonomi dalında Nobel alan en genç ekonomist konumunda. Ayrıca 2009 yılında Elinor Ostrom’un ardından ödülü kazanan ikinci kadın. Bugüne kadar dört evli çift Nobel kazanmıştı. Abhijit ve Duflo Hindistan’da, Kremer ise Kenya’da çalışmalarını yürüttü. Üçlü saha deneyleriyle destekledikleri yaklaşım ile yoksulluk sorununu daha küçük, yönetilebilir sorunlara bölerek etkili müdahaleler ortaya koymaya çalıştılar.
Fizik: Kozmosu anlamak
Kanada ve ABD vatandaşı evren bilimci James Peebles, Büyük Patlamadan sonra ortaya çıkan kozmik arka plan ışımasının öneminin anlaşılmasını sağladığı için ve İsviçreli gök bilimciler Michel Mayor ve Didier Queloz, Dünya dışında yaşam araştırmaları kapsamında ilk öte gezegeni keşfettikleri için Fizik Nobel Ödülüne layık görüldüler.
Ödülün yarısının sahibi olacak Princeton Üniversitesinden Peebles, Büyük Patlamadan günümüze kadar evrenimizin nasıl oluştuğu ile ilgili 1960’dan beri üzerinde çalıştığı teorik çerçevesiyle bu ödüle hak kazandı. Komite teorik fiziğe deneylere dayanan fiziğe göre çok daha nadiren ödül verdiği için bu gelişme önem taşıyor.
Cenevre Üniversitesinden Mayor ve Queloz 1995’te Jüpiter’e benzeyen gaz gezegeni keşifleriyle varlığı tahmin edilen öte gezegenlerin varlığını ilk kez ispatlayan ikili oldular. O tarihten beri galaksimizde 4 bin öte gezegen keşfedildi. İkili “Evrende yalnız mıyız?” sorusunu yönelten öncüler olarak biliniyor. Akademi Üyesi Mats Larsson bu zamana kadar açıklaması en kolay fizik ödülünün bu olduğunu belirtti.
Fizyoloji ve Tıp: Nature Dergisinden reddedilen çalışmaya Nobel
ABD’li William Kaelin ile Gregg Semenza ve İngiliz Peter Ratcliffe Nobel Tıp Ödülünü paylaştı. Üçlü vücut hücrelerinin düşük oksijen seviyelerini nasıl algıladığı ve bu duruma nasıl tepki verdiğini keşfederek, kansızlık, kanser ve diğer hastalıkların tedavisinde yeni yöntemler geliştirilmesi için zemin hazırladılar. Ödülün anons edilmesinin ardından 27 yıllık bir mektup internette dolaşmaya başladı. Bu, Ratcliffe’in 1992’de hücrelerin oksijen adaptasyonu ile ilgili yazdığı makalenin Nature tarafından reddedildiğini söyleyen mektuptu. Konunun anlaşılmaktaki zorluğu ve dergide yeteri kadar yer olmadığı öne sürülmüştü. Nature, Ratcliffe’i Nobel Ödülünü kazanmasından dolayı kutladı. Tanrı Parçacığı denilen Higgs Bozonunun keşfiyle tanınan Peter Higgs de 1964’te bilimsel bir dergi olan Physics Letters’da reddedilmiş fakat 2013’te Nobel almıştı.
Edebiyat: 2018 ödülü de bu yıl verildi
Polonyalı romancı Olga Tokarczuk ve Avusturyalı yazar Peter Handke sırasıyla 2018 ve 2019 Nobel Edebiyat Ödüllerini kazandı. İsveç Akademisinde geçen yıl ortaya çıkan cinsel saldırı skandalı nedeniyle gelen istifalar dolayısıyla 2018 Nobel Edebiyat Ödülü'nün 2019'da verileceği açıklanmıştı. Tokarzcuk, son 100 yılda bu ödüle hak kazanan 15. kadın oldu. Polonya’nın aşırı sağını güçlü bir şekilde eleştiren yazar aynı zamanda Polonya’yı antisemit geçmişiyle yüzleştirmesiyle tanınıyor. Tokarzcuk zaman zaman ölüm tehditleri alıyor. 900 sayfalık kitabı ‘The Books of Jacob’da Tokarzcuk, yedi ülke, üç din ve beş dilden bahsederken 18. yüzyılda Polonya’da ortaya çıkan, kendini mesih ilan eden Jacob Frank’in kurduğu Frankizm’den söz ediyor. Kitabın sayfaları İbranice kitaplarda olduğu gibi sondan başlıyor. Kitap Polonya’daki milliyetçi kesimin sert eleştirisinin hedefi oldu.
Romancı, makale, tiyatro ve film yazarı Handke, annesinin intiharından sonra yazmış olduğu felaket kitabı, ‘A Sorrow Beyond Dreams / Mutsuzluğa Doyum’ adlı kitabı ile ödüle layık görüldü. Handke’nin Nobel Ödülü alması tartışmaları beraberinde getirdi. Handke’nin 2006 yılında soykırım ve diğer savaş suçlarından yargılanan eski Sırbistan lideri Slobodan Miloşeviç’in cenazesinde konuşma yapması tepkilere yol açmış, Arnavutluk Başbakanı Edi Rama ve Kosova Cumhurbaşkanı Haşim Taki tarafından soykırım inkârcısı olarak nitelendirilmesine sebep olmuştu.
Kimya: Cep telefonlarımız için teşekkür edeceğimiz bilim insanları
Kimya Ödülü, lityum-iyon pilleri geliştiren üç bilim insanına, John Goodenough, Stanley Whittingham ve Akira Yoshino'ya verildi. 96 yaşındaki Prof. Goodenough, Nobel Ödülüne layık görülen en yaşlı bilim insanı oldu. Binghamton SUNY Üniversitesinden İngiliz kimyager Whittingham, 1970'lerde petrol krizinden dolayı fosil yakıtlardan bağımsız bir teknoloji arayışına girdi ve lityum maddesinin elektronlarını dışa aktarma konusundaki potansiyeli keşfetti.
ABD'li Goodenough, lityum bataryaların potansiyelini iki katına çıkaran koşulları yaratırken, Japon kimyager Yoşino da bataryalardaki saf haldeki lityumu çıkarıp, yalnızca lityum iyonlarını kullandı. Bu icat, bataryaların günlük hayatta kullanımını yaygınlaştırdı.
Barış: Nobel Barış Ödülü barış yapanın oldu
2019 Nobel Barış Ödülü, Eritre ile barış anlaşması yapan Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmet Ali’ye verildi. Ödül için Ali’nin Eritre ile sınır çatışmasını çözmede kararlı inisiyatifi, uluslararası işbirliği ve çabaları sayıldı. Ali, Etiyopya’da vatandaşlarına daha parlak bir gelecek ümidi veren önemli reformlara imza attı. Nobel Barış Ödülü için adaylar içinde iklim aktivisti Greta Thunberg gösteriliyordu. Ödül için ABD Başkanı Trump’ın adının geçmesi de şaşkınlık yaratmıştı.
Nobel altın madalyalarının ve her bir dal için 916 bin dolarlık nakit ödülün verileceği seremoni, kurucu Alfred Nobel’in 1896’daki ölümünün yıldönümü olan 10 Aralık’ta Stockholm, İsveç’te düzenleniyor. Yalnızca barış ödülü aynı gün Alfred Nobel’in isteğiyle Norveç’in başkenti Oslo’da veriliyor.
Nobel Ödüllerinde Yahudilerin başarısı
Yahudiler dünya nüfusunun yüzde 0,20’sini oluşturmasına rağmen Nobel kazananlarının -orantısal olarak çok yüksek bir seviyede- yüzde 21’ini oluşturuyor. Bugüne dek verilen 946 ödülün 199’unun sahibi Yahudi kökenli. Nobel Ödüllerini kazanan Yahudiler alanlara göre şöyle dağılıyor.
Ekonomi: 84’ün 30’u, yüzde 35,7 (nüfusa göre oranın 179 katı).
Tıp: 219’un 54’ü, yüzde 24,7 (nüfusa göre oranın 123 katı).
Fizik: 213’ün 56’sı, yüzde 26,3 (nüfusa göre oranın 131 katı).
Kimya: 184’ün 35’i, yüzde 19 (nüfusa göre oranın 95 katı).
Edebiyat: 116’nın 15’i, yüzde12,9 (nüfusa göre oranın 65 katı).
Barış: 107’nin 9’u, yüzde 8,4 (nüfusa göre oranın 42 katı).
