(1898, Teschen - 1944, Auschwitz)
Bundan sonraki birkaç yazımı, daha evvel son yazdığı makalesinden çok defa alıntı yaptığım ve Terezin Getto / Konsantrasyon Kampındaki üreticiliği, yarattığı dayanışma ile çokça yer verdiğim büyük besteci Viktor Ullmann’a ayırdım. Yaşam öyküsü, bir ara takip ettiği akım Antropozofi ile ilişkisi, Theresienstadt yaşamı, müzikal dili / estetik anlayışı ile eserlerine yer vereceğim.
Ullmann, 1 Ocak 1898’de bugün Çek Cumhuriyeti’ne, o zamanlar ise Avusturya-Macaristan İmparatorluğuna bağlı, Silezya’nın Teschen Garnizonunda dünyaya geldi. Eğitimini Viyana’da aldı. Hem Çek hem de Alman kültürel hayatına besteci, şef, piyanist ve müzik eleştirmeni olarak büyük katkılar sağladı. Schönberg’in müzik felsefesi, Alman estetiği ve Rudolf Steiner’in antropozofisinden etkilenen Ullmann, sanatın insanın ruhani ve etik gelişiminde merkezi bir rol oynadığını anlamıştı.
Maximilian ve Malwine Ullmann’ın çocukları olarak dünyaya gelen Viktor, Teschen’deki Katolik cemaatine kayıtlıydı. 27 Ocak’ta vaftiz edildi. Babası Maximilian, Avusturya ordusundaki görevinde rahat ilerleyebilmek için kendi dini Yahudilikten resmen feragat etmiş ve Katolik olmuştu. İşi gereği ailenin devamlı yer değiştirmesini önlemek için, anne Malwine ile Viktor Ullmann, 1909’da Viyana’ya taşındı. Ullmann 1916’ya kadar liseye Viyana’da gitti. 1914’ten itibaren, eğitim gördüğü okulla eş zamanlı olarak, Eduard Steuermann’dan piyano ve Arnold Schönberg’in öğrencisi Josef Polnauer’den teori ve kompozisyon dersleri aldı. Bu dersler dışında Ullmann’ın erken yaşlardaki müzikle ilişkisi üzerine fazla kayıt bulunmuyor. Ancak, liseye devam ettiği yıllardaki eski bir konser programından anlıyoruz ki, Ullmann 1915 yılında, Mozart, Schubert ve Strauss’un eserlerinin çalındığı bir okul orkestrasında şeflik yapmış.
1916 senesinde, jimnastik okulundan erken mezun olduğunda I. Dünya Savaşı devam etmekteydi. Ullmann gönüllü olarak askerlik hizmetine kaydolmuş, önce Viyana’da bir garnizona ardından da İsonzo cephesine gönderilmişti. Savaştaki hizmetlerinden dolayı cesaret madalyası aldı ve 1918’de teğmen rütbesine yükseltildi. İki senelik askerlik hizmetini bitirdikten sonra yalnızca Viyana Üniversitesine hukuk öğrencisi olarak girmekle kalmamış ayrıca sınıf arkadaşları arasında Hanns Eisler ve Josef Travinek’in de bulunduğu besteci ve büyük hoca Arnold Schönberg’in ‘Kompozisyon Seminerine’ katılmıştı. Ullmann, eski öğretmeni Steuermann ile piyano derslerine devam ederken, Arnold Schönberg’in tavsiyesi üzerine ‘Verein für Musikalische Privat Aufführung’ komitesinin kurucu üyesi oldu. Komite, Türkçe tercümesiyle, ‘Özel Müzik Performansları Derneği’ Arnold Schoenberg tarafından 1918 sonbaharında Viyana’da kuruldu. Bu dernek, yeni bestelenmiş müzik eserlerinin konserlerde seslendirilmesini ve çağdaş müzikle ilgilenen halk ile buluşmasını amaçlamaktaydı. Ullmann, ordudaki başarısının yanı sıra, bu önemli müzik hareketinin de kurucusu olmuştu. Arnold Schönberg, çağdaş müziğe damgasını vurmuş çok önemli bir bestecidir. Müzik dünyasında açtığı çığır ile yeni bir ekol yaratarak müzik tarihine geçmiştir. Ullmann’ın müzik yazısı, bu ekolün önemli bir devamıdır. Hatta devamı olmakla kalmayıp, besteci kamp yaşamı sırasında bu yazım diline yeni bir form yaratmıştı. Meselelerin ve maddenin bu form vasıtasıyla üstesinden gelindiğini söylemişti. Bir sanat eserinin sırrının, form yoluyla maddenin yok edilmesinde olduğunu da eklemişti. Ullmann’a göre sanat, meseleleri dönüştüren güçlü bir araçtır. Bunun da sadece estetik insanın değil, etik insanın da, yani muhtemelen tüm insanlığın misyonu olarak görülebileceğini, yazmıştı. Kendi bestelerinde Ullmann formu, güçlü bir izahat aracı olarak kullanılmıştı. Bu da, çarpıtılmak istenen Holokost tarihini anlamamızda bizlere önemli bir ışık tutmakta ve rehber niteliğini taşımaktadır.
https://www.youtube.com/watch?v=G31upm3fWWw
Viktor Ullmann Piano Sonata No.7 - II. Alla marcia, ben misurato - RENAN KOEN
