Bu yıl 8 ve 9 Nisan akşamları gerçekleştireceğimiz Pesah Sederi için hazırlıklarımızı planlıyoruz.
İsrail toprakları dışında yaşayan Yahudiler Pesah’ın ilk iki gecesinde, İsrail’de yaşayanlar ise sadece ilk gecesinde, dualar eşliğinde ve belli bir düzen çerçevesinde sembolik yiyecekleri yerken Mısır’dan Çıkışı tüm benlikleri ile yaşar ve masa etrafındakilerine de yaşatmaya çalışır, Tüm dünyadaki Yahudiler, bu gecelerde 3332 yıl önce bu dönemde gerçekleşen olaylar ile bugünün olayları arasında köprü kurar, o zamanki esaret ile günümüzdeki esaretin anlamları üzerine konuşur, hayatlarımız için faydalı ipuçları çıkarmaya çalışır.
Her yıl büyük aile, arkadaşlar ve bayramı kutlayacak yakınları olmayanlarla kalabalık şekilde yaşanan Pesah Sederleri, bu yıl farklı olarak, çekirdek aile ile gerçekleşecek gibi görünüyor. Belki de ilk defa Pesah Seder’ini kendi evimizde sadece çekirdek ailemizle yaşayacağız.
Bu farklı Pesah’ı en anlamlı şekilde yaşayabilmek için hazırlıklarımızı bugünden düşünelim.
Bize gerekenler; bayram mumları, Pesah’a uygun–Kaşer LePesah şarap (çocuklar için Kaşer LePesah üzüm suyu), Seder malzemeleri, yemeklerin planlanması, Seder adımlarını takip edebileceğimiz kolay anlaşılır bir Agada kitabı (Gözlem Gazetecilik) ve Seder geceleri için konuşacaklarımızın, sorularımızın, iletmek istediklerimizin listesi. Seder’i yönetecek kişinin mutlaka Agada kitabına Pesah’tan önce göz gezdirmesi, hem gece için eksikleri yerine getirmeye, hem de olaya hakim olmasına yardımcı olur.
Pesah ve COVID-19
COVID-19’un hayatımızın her alanına sızdığı ve kısıtladığı bu dönemde, Pesah Bayramına gerektiği şekilde hazırlanarak, Yahudi kimliğini yaratan ve şekillendiren, hayatımızın her günü dualarda dile getirdiğimiz, On Emir’in ilki olan Mısır’dan Çıkış ve özgürlüğün kutlandığı Pesah Bayramının virüs karşısında önemini kaybetmesine izin vermeyelim. Bugünden başlayarak, ailemizin ve kendimizin sağlığını koruyacak şekilde bir Pesah planı düşünelim. Sokağa çıkamayan aile büyüklerimizin bayram süresince yiyecek, içecek ve diğer ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde gerekenleri bayramdan önce onlara ulaştırmayı, toplumumuzdaki ihtiyaçlılara bayram yardımları için Yad-Matan Baseter gibi kurumları arayarak herkesin Pesah’ı layığıyla yaşayabilmesi için elimizden ne kadar geliyorsa katkıda bulunmayı dikkatlice planlayalım. Ek olarak Yom Tov dışı günlerde büyüklerimizi sık sık, mümkünse görüntülü olarak arayarak, hatırlarını sorarak onlara yalnız olmadıklarını hissettirelim.
SEDER
I) MUMLAR: Pesah Bayramı şerefine mumlar, 8 Nisan Çarşamba güneş batmadan önce yakılır: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov / Bizlere Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.”
II) ŞARAP: Seder’de sadece Kaşer LePesah şarap kullanılır.
III) SEDER TABAĞI - Sembolik yiyeceklerin dizilişi:
Seder tabağı/tepsisi, masanın ortasına, üstündeki her parça da belli bir sıraya göre yerleştirilir: Tepsiye önce üç matsa yerleştirilir. Ateşte kızartılan kuzu kolu, matsaların sağına, haşlanmış yumurta matsaların soluna, marul tabağın ortasına, haroset, kuzu kolun sağına alta, kereviz yaprakları harosetin soluna alta
Matsa: Hiçbir kırığı olmayan üç adet matsa, üzeri örtülü olarak tepsiye yerleştirilir.
Karpas: Kereviz, maydanoz, turp yaprağı ve tuzlu su veya Kaşer LePesah sirke.
(Dikkat! Kereviz, marul, maydanoz vb tarzı toprakta yetişen sebzelerin içlerindeki olası minik böceklerden tamamen temizlenebilmesi için kaşer sirke veya tuzlu suda bekletilmeleri gerekir.)
Maror: Acı otlar.
Haroset: Ezilmiş elma, kuru üzüm, tarçın, hurma ve kırmızı şaraptan oluşan karışım.
Zeroa: Yanmış kuzu kolu.
Betsa: Haşlanmış katı yumurta.
IV) AGADA KİTABI – Anlatı:
Agada kitabını takip ederek Seder’in 15 adımı, her adımla ilgili beraha/uygulamalar yerine getirilerek yapılır. Agada’nın en önemli öğeleri çocuklar ve sorulardır. Gelen soru olursa, ara verilir, soru cevaplandırılır, sonra Agada’nın okunmasına devam edilir.
Kadeş: Kiduş berahası okunur. Birinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir. İkinci bardak şarap doldurulur.
Urhats: Eller berahasız olarak (el yıkama duası yapmadan) yıkanır.
Karpas: Kereviz, maydanoz veya turp yaprağı gibi bir ot, tuzlu su/ Kaşer LePesah sirkeye batırılıp Aadma-berahası söylendikten sonra çok az bir miktar yenir (ve beraha söylerken daha sonra yenecek marul da akılda tutulur).
Yahats: Üç matsadan ortada olanı bölünür, yarısı Afikoman-son lokma-için saklanır.
Magid: Mısır’dan çıkış öyküsünün anlatılması.
A Lahma Anya - Matsalara bakarken Mısır'daki olayları görsel bir şekilde hatırlarız. O dönem Magid’in sonunda, ikinci bardak şarap, sola yaslanarak içilir.
Rohtsa-Netilat Yadayim: Yemekten önce, eller, ‘dua edilerek’ yıkanır.
Motsi: Amotsi duası edilir.
Burası, Pesah süresince matsa yemek zorunluluğunun olduğu zamandır. Ekmek berahasının neden matsa berahasından önce neden okunduğu konusunda birçok açıklama vardır. Talmud’a göre, “Her zaman yapılan, dönem dönem yapılandan önce gelir (Berachot 51b). Bu nedenle, tüm ekmekler için söylenen Amotsi berahası, Pesah'a özgü olan özel matsa berahasından önce gelir.
Matsa: Matsa duası edilir ve sola yaslanarak matsa yenilir.
Maror: Harosetle birlikte marul yaprağı sola yaslanmadan yenir.
Koreh: Sandviç-matsa, otlar ve haroset bir sandviç haline getirilir, sola yaslanarak yenir.
Şulhan Oreh: Bayram yemeğinin yenmesi. Yemekte çoğunlukla yeni bir hayatı sembolize eden yumurta yenilir.
Tsafun: Ortadaki matsadan ayrılmış Afikoman’ın yenmesi. Afikoman, yoruma göre, Seder’de yenilen son yemek olan Pesah sunusunun anısına, sola yaslanarak yenir.
Bundan sonra artık son iki bardak şarap ve sudan başka bir şey yenilip içilmez.
Bareh-Birkat Amazon: Yemekten sonra, üçüncü kadeh şarapla şükür ve kutsama duası yapılır ve berahadan sonra, sola yaslanarak içilir. Dördüncü bardak şarap doldurulur. Beşinci bir bardak Peygamber Eliyau Anavi için Seder masasına yerleştirilir. Eliau Anavi’nin, Maşiah’ın geldiğini, bir Pesah akşamı anons edeceğine inanılır. Bu noktada Eliau Anavi’nin içeri girebilmesi için sokak kapısı açılır.
Allel: Şarkılar ve ilahiler eşliğinde dördüncü bardak şarap içilir.
Nirtsa: Kabul. Yapılanların Tanrı tarafından kabulü ve kurtuluşun başlangıcı olması dileğiyle dua ve ilahiler söylenir. Seder’in sonu.
Önemli Not : Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla GÖZLEM Yayıncılık’tan -Şemot, Pesah Agadası ve El Gid Para El Pratikante, ayrıca Every Person’s Guide to Passover, The Jonathan Sacks Haggada, And You Thought They Were Only Four, Explorations, The Night That Unites, A Passover Haggadah-Elie Wiesel; Redemeption, Then and Now- R.Benjamin Blech kitaplarından ve www.torahtots.com; www.aish.com , www.chabad.org , www.iyyun.com; http://torahinmotion.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri, yorumlamaları ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
