16 Ağustos Pazar akşamı Prof. İlber Ortaylı, Hahambaşımız Rav Haleva ve Burgazada Deniz Kulübü Yönetimi tarafından yapılan davete ‘Tarihe Yolculuk’ başlığı altında bir konuşma ile katıldı.
Tarih sohbetleri her zaman büyük ilgi ile izlenen İlber Hoca, son haftalarda geçirdiği rahatsızlıktan sonra doktoru ile katıldığı geceye alkışlarla karşılandı. Akdeniz ve Ege adaların geçmiş tarihini konu alan konuşmasında İlber Hoca şunları dile getirdi:
“Adaların tüm tarihini anlatmak çok uzun sürer. Türkler Anadolu’ya geldiklerinde denizci değildi. Burada sadece 900 yıl öncesine dayanan bir hâkimiyetimiz var. Türklerin adalarla ilişkisi Timurlenk’in İzmir’i Rodos şövalyelerinden alması ile başlar. Bölgedeki birçok kaynağa göre, o devirlerde Ege sahillerinde Yahudiler yaşardı. Mesela Sardes ve Miletosta, Priene’de bilinen birçok Yahudi izleri vardır ve tabii ki civardaki tüm adalar da önemli bir Sefarad Yahudi nüfusuna sahipti. Roma ve Bizans devrinden kalan eski bir Yahudi cemaati, yeni Türk memleketi ile temasa geçmişti. Yahudiler diaspora devrinde anavatandan çıkıp Anadolu ve Ege adalarına gelmişler. Daha sonralar, İskenderiye ve Selanik’te büyük bir Yahudi cemaati oluşmuştu. Türklerin adaları fethi, adı üzerinde olduğu gibi Fatih Sultan Mehmet ile başladı. Arkasından Kanuni Sultan Süleyman çoğunluğu Helen nüfusunu oluşturan Khios/Sakız Adası ile Rodos’u aldı. İki adada da Yahudi cemaati bulunmaktaydı. Bugün ise pek fazla kalabalık değillerdir, bunun nedeni de doğrudan doğruya Holokost’tur. Holokost sonrasında, insanlar buralardan göç ettiler. Bu vesile ile Yunanistan ve Ege’de Yahudi tarihini anlatan Yahudi tarihçilerini de zikredelim. İsrailli Prof. Minna Rozen 61 bin Yahudi mezar taşını fotoğraflarla belgeledi. Ortaya çıkan çalışma sadece Yahudi diasporasının değil, Osmanlı İmparatorluğu bir antropolojisidir. Bu çalışma aynı zamanda insanların kaç yaşında öldüklerini ve dolayısıyla yaşam sürelerini, çocuk sayılarını da tespit ediyor.
Bu aralar, bizim olan İmroz ve Bozcaada yanı sıra, Lozan Anlaşması gündeme gelip, adalar tekrar bize geçecekmiş diye laflar var. Güney Ege Adaları, Lozan yakınlarında bulunan ve kendi ismini taşıyan Ouchy /Uşi Anlaşması ile zaten geçici olarak İtalyanlara verilmişti. Yunanistan ise Kuzey Ege Adalarındaydılar. Lozan’da hiç kimse bize süngümüzle girmediğimiz bir yeri vermezdi, vermedi de. Yunanistan’ın kaybettikleri onlara anlaşma ile iade edildi. İngiltere, Fransa ve İtalya, Türklere Yunanistan’dan kolay kolay toprak vermezler; aldığını bile vermezler. Yunanistan ise karlı çıkar. Bizim tarihimizde zafer muharebe ile oldu; diplomasi masasında zafer yok. Lozan Anlaşması hakkında yanlış yorumlar var. Yanlış yorum üzerine tarih yapılmaz. İsmet Paşa, Balkan Harbi sırasında orada bile değil, Yemen’de kurmay başkanıydı. Anlaşmalarda da yoktu. Lozan’da 12 Adalar konuşulmadı, Lozan’da toprak kavgası olmadı. Neyin kavgası oldu: Kapitülasyonların.
Bugün Akdeniz’de olan krizlerden savaş olmaz; ben savaş konusunda endişeli değilim. Bu kavga savaşa gitmez. Aslında bizim, Akdeniz’de kimseyle ciddi bir anlaşmazlığımız yok. Zaten ticarette de istatistikler gayet yüksek. Gerçek tehlike geliyorum demez, gelir ve arkasındaki politik kavgalar çok başka olur.”
İlber Hoca dinleyicilere, kimya profesörü Prof. Rıfat Kandiyoti’nin ‘Power’ isimli kitabını ve içindeki yorumları okumamızı tavsiye etti.
İlber Hoca her zamanki zengin bilgi hazinesi dolu konuşması sonunda, dinleyicilerin sorularını cevapladı. “Kimliğimizi tanımlarken Türk Yahudi’si mi yoksa Türkiyeli Yahudi mi demek gerekir?” sorusuna, “Türkiyeli Yahudi diye bir şey olamaz; doğrusu tabii ki Türk Yahudi’sidir” yanıtını verdi.
Gecenin ilerleyen saatlerinde son bulan sohbette samimimi bir cemiyette bulunmaktan mutluluk duyduğunu belirten Ortaylı, kendisini dinlemeye gelen kalabalıktan yine alkışlar ve sevgi ile uğurlandı. Hahambaşımız Rav İsak Haleva ile kısa bir sohbetten sonra kitaplarını getirenlerine kitaplarını imzaladı.
Bir süredir devam eden bir rahatsızlığına rağmen, adalıları kırmayıp Burgaz’a gelen Sevgili İlber Hoca’ya sağlıkla, daha nice etkinler diliyoruz.
