Yüzyılımız, kitle iletişim araçlarının zafer yüzyılıdır. Ancak bu zafer kazanıldıkça topluma yönelen tehlikenin de arttığı bir ters orantı olduğundan bahsetmemiz mümkündür. Özellikle çocuklar için onların çağında hem vazgeçilmez hem öğretici hem tehlikeli. Yüz yıllar boyunca çocuklar önce dergicilikle medyanın hedefi olmuşlar. O dönem için ‘hedef’ sözcüğü ağır aslında. Çünkü amaç daha masummuş. Şimdilerde her şeyin altıda tüketim olgusu ve satış çabası yatıyor.
***
Tarihçesine baktığımızda, Avrupa’da çocuk dergiciliği yayıncılığın hızla geliştiği 17. yüzyıldan yüz yıl sonraya denk gelir. Eğitim ve öğretim temelli ilkelerle 18. yüzyılda ortaya çıkmış ve hızla gelişmiştir. İlk yayımlanan çocuk dergilerinde ebeveynlere ve çocuklara yönelik ahlaki öğütlere yer verilmişti. 1722’de Leipzig’te yayımlanan Leipziger Wochenblatt für Kinder (Leipzig’in Çocuklar İçin Haftalık Gazetesi) dünyanın ilk çocuk dergisi kabul edilir. Aynı yıl bu dergiye rakip olarak basılan Niedergaschisches Wochenblatt für Kinder (Niedergaschisches’in Çocuklar İçin Haftalık Gazetesi), 1724’te Moralisce Wochenschirift (Ahlaki haftalık yayın), aynı yıl Patriot (Vatansever), 1759’da Wochenblatt zum esten der Kinder (Çocukların Yararına Haftalık Dergi) ve 1771’de Wochenschirift zum Besten der Erziehung der Jugend (Gençlerin Eğitimi Yararına Haftalık Mecmua) ilk çocuk dergisi olan Leipzig’i takip eden diğer çocuk gazeteleridirler.
***
Tıpkı Batı’daki gibi, Osmanlı’da da ilk çocuk gazetesi, eğitim ve ahlaki gelişimi hedef alan içerikle yayımlandı. Bu tarih 28 Temmuz 1869 Çarşamba (15 Teşrinievvel Frenki 1869) günüdür.
Sıtkı Efendi’ye ait olan Mümeyyiz Gazetesi, hafta içi beş gün yayımlanan bir gazete idi. İlk sayısı çarşamb’ya denk düşmesine rağmen geri kalan baskıları gazetenin cuma günkü baskılarının yanında ve aynı ismi, Mümeyyiz ismini taşıyan, yanında ise “çocuklar için gazetedir” yazısı bulunan bir ilave olarak yayımlanırken, ilk Türkçe çocuk gazetesi (dergisi) yayımlamış oldu.
Osmanlı Devletinde zor geçen 18. yüzyılın hemen ardından çöküş sürecinin başladığı 19. yüzyıla gelindiğinde sadece iki gazete yayımlanabiliyordu. Bunlar 1831’de bizzat Padişah II. Mahmut’un emriyle yayıma giren Takvim-i Vakayi ve diğeri de devletten ödenek alarak yayın yapan yarı resmi Ceride-i Havadis’ti. Her ikisi de devlet politikası ile yayımlanıyordu. 1860’a gelindiğinde Batı’da iki yüzyıldır devam eden gazeteciliğin ilk adımları Osmanlı’da da atılmaya başladı. Tercüman-ı Ahval, Tavsir-i Efkar ve Mümeyyiz bu dönemine denk gelir.
Mümeyyiz, dönemin Sıpyan Mekteplerinde (ilkokul) verilen eğitime ek olarak çocuklara, daha çağdaş daha Batılı eğitimle destek vermeyi ve bu yolla uzun vadede de olsa Türk toplumunun daha eğitimli ve daha çağdaş bir konuma gelmesi hatta Batılı ülkelere karşı yitirdiği eski itibarını ve gücünü yakalaması için çözüm üretmeyi hedeflemişti.
***
Bu süreç elbette, çocuklara satışı hedef alan içeriklerdeki bugünkü dergiler gibi değildi. Şimdilerde çocuk dergileri ciddi anlamda ürün pazarlıyor. Bu elbette kapitalist dünyanın, her yaş grubunu hedef aldığı gibi çocukları da hedef almasının bir sonucu.
