OŞANA RABA: Yom Kipur gibi bir af günü

Elul ayıyla, alışkanlıklarımızı, ilişkilerimizi, hayatımızı daha yoğun olarak sorguladığımız bu dönemde, özellikle Roş Aşana ve Yom Kipur’da, yaşamımızda fark ettiğimiz eksiklikleri bulmaya çalıştık. Yeni yılda ulaşmak istediğimiz, kendimizin daha ileri bir versiyonuna yaklaşma hedeflerimizi belirledik, kırdığımız kalpleri samimiyetle onarmaya, etrafımıza, toplumumuza maddi manevi daha fazla destek olmaya niyet ettik. Bu niyet ve hedeflerimizi gerçekleştirebilmek için Tanrı’dan yardım istedik. Sukot’ta yedi gece - yedi gün boyunca bayram için özel olarak yaptırdığımız suka’da (çardak) oturduk, yedik. Atalarımızı çölde kırk yıl koruyan ve onlara yol gösteren Tanrı’nın ‘Onur Bulutları’nın güven verici korumasını deneyimledik; asıl korumanın evimizin beton duvarlarından değil, Tanrı’dan geldiğini idrak ettik. Her gece suka’mıza atalarımızı, aralarından birinin liderliğinde misafir ettik, o gecenin liderinin meziyetlerinin, sevaplarının suka’mızı, evimizi, hayatımızı aydınlatmasını diledik. Sabahları elimizde Arba Minim’i dualar eşliğinde değişik yönlere sallayarak Tanrı’nın bereketi için şükrettik. Tanrı’dan üzerimize yağan koruma ve bereket nimetleri karşısında sevindik, mutlu olduk. 

Sevinmek ve mutlu olmanın mitsva olduğu Sukot’ta içimizdeki Tanrısal kıvılcım neşeyle alevlendi, hayatımızda yapmak istediğimiz değişimler için bizi heyecanlandırdı ve içimizi yeni fırsatlar, başlangıçlar, güzellikler umuduyla doldurdu.

Geleneklerimize göre ister Roş Aşana’da yeni yıl hakkında kararlar verilip Yom Kipur’da bu kararlar mühürlensin ve Oşana Raba’da da bu kararlar ibraz edilsin, isterse de Roş Aşana’da yeni yıl için kararlar verilsin, Yom Kipur’da bu kararlar yazılsın ve Oşana Raba’da da mühürlensin, her şekil Oşana Raba günün önemi ve kutsiyeti bakımından Yom Kipur’a benzetilen, spiritüel olarak çok değerli bir yargı ve af günüdür. O yüzden bu fırsatı en iyi şekilde değerlendirmek için bu gün daha yoğunlukla Tora öğrenir, dua eder ve Tanrı’ya karşı yaptığımız, bildiğimiz ve bilmediğimiz hatalarımız için tekrar af dileriz. İnsanlara karşı yaptığımız ve farkında olduğumuz hatalar için de o kişilere telafi etme niyetimizi sağlamlaştırmaya çalışırız.

Bu yıl Oşana Raba, 9 Ekim Cuma günü.

KISA KISA OŞANA RABA

İsmi: Oşana Raba - Büyük Oşana anlamına gelir. Sukot Bayramı’nda (Şabat hariç) her sabah duasında Lulav, Adas, Arava ve Etrog’u ellerinde tutan erkekler Sefer Tora’nın bulunduğu Teva’nın etrafında bir kez Akafa-tur atarlar. Bu tur sırasında “Anna Ad. Oşia Na, Anna Ad.Atsliha Na / Sana Yalvarıyoruz Tanrı’m Bizi Kurtar, Sana Yalvarıyoruz Tanrı’m, Bizi Başarıya Ulaştır”(Teilim 118-25) bölümleri söylenir. Akafa yapılırken söylenen özel duada Oşana sözcüğü birçok kez tekrar edilir. Bu yüzden bu dualara Oşanot denilir. Sukot’un yedinci gününde Teva’nın etrafında yedi tur atılır, bu yüzden bu güne, Büyük Oşana anlamına gelen Oşana Raba denir (Büyük Kurtuluş).

Özel bir af günü: Midraş’a göre Tanrı, Avraam’a, çocuklarına özel bir af günü vereceğini, eğer kefaretleri Roş Aşana’da onaylanmazsa, Yom Kipur’da onaylayacağını, kefaretleri Yom Kipur’da kabul edilmezse, Oşana Raba’da kabul edileceğini söyler.

Ne yapılır? 

Oşana Raba’da, yedi Oşanot bittikten sonra, sinagogdaki kadın, erkek, çocuk, herkes beş söğüt dalından oluşan Aravot demetiyle yere beş kez vurur. Bazı Sefarad toplumlarda tören sonunda arava demetlerini evlerdeki mezuzaların yanına asma geleneği vardır.

Tikun: Bazı toplumlarda Şavuot’taki gibi tikun yapma adeti vardır. Gece uyanık kalınıp Tora ve Teillim okunur.

Sinagoglar: Oşana Raba’da sinagoglar daha çok aydınlatılır, Roş Aşana ve Yom Kipur’da olduğu gibi hahamlar, ehal, sinagog beyazlara bürünür.

Suka mitsvası için son gün: Oşana Raba, suka’da oturma mitsvasının yerine getirilebileceği son gündür. Bu günden sonra, suka’da oturulsa bile, berahası söylenmez.

ŞEMİNİ HAG ATSERET

Tanrı ile İsraeloğulları arasındaki özel, samimi ilişkiyi simgeleyen, Sukot’tan ayrı bir bayram olan Şemini Hag Atseret bu yıl 10 Ekim Cumartesi günü kutlanıyor.

Roş Aşana ve Yom Kipur’un ciddi havasından sonra Sukot mutluluğu da yaşanmıştır. Ancak Tanrı, İsrailoğulları’na Sevgisinin bu doruk noktasında yeni bir bayram ekleyerek sevgili çocukları ile biraz daha fazla ve kaliteli zaman geçirmek ister. Bu yeni bayram, Sukot’un ilk gününden sonra sekizinci gün olan Şemini Hag Atseret’tir.

KISA KISA ŞEMİNİ HAG ATSERET

İsmi: Şemini- sekizinci anlamına gelir. Yahudilikte sekiz sayısı mükemmelliği temsil eder. R.Andrew Shaw’a göre erkek çocukların sekiz günlükken Brit Mila-sünnet edilmelerinin sebeplerinden biri onların hayatına mükemmellik getirmek içindir.

Atseret-durdurmak, tutmak veya tamamlanmış, bir bütün hale getirilmek için durdurulan, tutulan şey anlamına gelir. Şemini Atseret de yedi günlük Sukot Bayramını tamamlayan, onu mükemmeliyete, bütünlüğe ulaştıran ek sekizinci gün anlamına gelir.

Tora’daki yeri: Bu günü bayram olarak kutlamak, Tora’nın Yap-Taase şeklindeki mitsvalarından. “Sekizinci gün sizin için kutsal bir bayramdır…”(Vayikra-23:36) ve “Sekizinci gün sizin için bir imtina zamanı olacaktır...” (Bamidbar 29:35)

Musaf Amidası’ndaki değişiklik: Bu sabah Musaf Amidası’ndan itibaren Pesah’ın birinci günündeki Musaf Amidası’na kadar, “Morid Atal/ Çiyin düşmesini sağlarsın” yerine “Maşiv Aruah Umorid Ageşem / Rüzgâr estirir ve yağmur yağdırırsın” denilir.

Yağmur duası: Sabah duasında Tikun Ageşem-yağmur duası yapılır. Yağmur, fiziksel bereketin ve nimetlerin, maneviyat âleminden fiziksel dünyaya sağanak şeklinde yağmasını, akmasını simgeler. Bütün maddi nimetler Tanrı’dan geldiğine göre, maddi hayatta başarı kazanmak için, çalışma ve çabanın yanında, bunun gerçekleşmesini sağlayabilecek tek gücün Tanrı olduğu bilinciyle senenin bereketli olması için Tanrı’ya dua edilir.

Şemini Hag Atseret, Sukot’tan ayrı, kendi başına yeni bir bayramdır. 

Şemini Hag Atseret ve Sukot’un farkları

1)   Bet Amikdaş zamanında Sukot’un ilk gününde 13 korbanla başlayıp, her gün korban sayısı bir azaltılarak, Sukot Bayramının yedi gününde toplam 70 korban yapılırdı. Bu 70 korban, Yahudi halkının, tüm dünyadaki 70 milletin refahı için ettikleri duaları simgelerdi. 

Şemini Hag Atseret’te ise sadece bir özel korban yapılırdı. Bu korban, Yahudileri ve onların Tanrı ile özel bağlarını sembolize ederdi. 

2) Sukot’un her günü sabah duasında (Şabat hariç) sallanan Arbaa Minim, Şemini Hag Atseret’te sallanmaz.

3)   Yeni bir bayram olduğu için Şemini Hag Atseret Bayramı şerefine mumlar 9 Ekim Cuma, gün batmadan yakılır:

“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Şabat ve Yom Tov/ Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Şabat ve Yom Tov mumlarını yakma mitsvasını veren Evren’in Efendisi Sen Tanrı’mız Mübareksin.”

4) Şemini Hag Atseret yeni ve kendi başına bir bayram olduğu için Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenir. “Baruh ata Ad.Elo-enu meleh aolam, şeeheyanu vekiyemanu veigianu lazeman aze /Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bizi yaşatan, ayakta tutan ve bu günlere eriştiren.”

 SİMHAT TORA - TORA’NIN SEVİNCİ

Sukot’tan başlayarak dokuzuncu güne denk gelen, ayrı bir bayram olan Simhat Tora, bu yıl 10 Ekim Cumartesi akşamı ve 11 Ekim Pazar günü kutlanıyor.

İbranice Simha kelimesi mutluluk olarak çevrilir. R.Samson Rafael Hirsch, bunun nasıl bir mutluluk olduğunu sorgular ve cevabının Sameah-mutluluk kelimesinin kendisinde bulabileceğimizi açıklar. Sameah kelimesinin, gelişme, büyüme anlamına gelen Tsameah kelimesiyle benzerliğine dikkat çeken Hirsch, mutluluk halinin ancak gelişme, büyüme, ilerleme sonucu elde edildiğini açıklar.

Sina'da Tanrı tarafından Moşe Rabenu’ya aktarılan Tora, çağlar boyunca dünyanın en büyük düşünürleri tarafından tartışılmaya devam eden, hayat, anlamı, amaçları, yaşam yolları, ilişkilerde davranış şekilleri, kısaca hayata dair her şey hakkında başvurulabilecek sonsuz bir bilgi kaynağıdır. Geniş içeriği nedeniyle bir insan ömrü Tora’nın tüm öğretilerini tam anlamıyla öğrenmeye yeterli değildir. Bununla beraber Tora, yapısı itibariyle, farklı seviyelerde derinlemesine araştırma yapabilmemize ve çalışmamızı bu seviyede tamamlayabilmemize olanak sağlar. İlgi çekici, düşündürücü, bazen de zorlayıcı yapısıyla Tora öğretileri merakımızı sürekli canlı tutarak, hep daha fazlasını öğrenmeye teşvik ederek, ömür boyu ilerlememizi, büyümemizi ve gelişmemizi sağlar, bu da mutluluk-Simha kaynağı olur.

Simhat Tora’da, Tora okunuşunun yıllık döngüsü tamamlandığı zaman, Tora’nın bir seviyesini daha anlamış oluruz ve artık bir üst, sonra bir üst, daha sonra bir üst seviyesini anlamaya hazır hale geliriz. Tora’yı, artık daha ileri düzey bir anlayışla okuyup öğrenebilme imkânının heyecanı ve mutluluğu yaşanır.

SEFER TORA-Biliyor muyuz?

• Bugün sinagoglarımızda okuduğumuz Sefer Tora’lar, 3333 yıl önce Moşe Rabenu tarafından yazılmış ilk Tora ile tamamen aynı şekilde yazılmıştır.

• Tora rulosu, Sofer adı verilen, bu iş için özel eğitilmiş bir kişi tarafından yazılmalıdır. Bir Tora rulosunun tamamını yazmak yaklaşık bir yıl sürer ve hepsi elle, özel olarak hazırlanan mürekkeple yazılır.

• Bir Tora rulosunda harflerin kombinasyonları ile beraber 600.000 harf vardır. Bu 600.000 harf, Mısır’dan çıkan 600.000 neşamayı temsil eder. Tek bir harfin bile eksik olması bütün Tora rulosunu geçersiz kılar. Bu da, 600.000 neşamadan her bir tanesinin Yahudi halkı için ne kadar değerli, önemli ve vazgeçilmez olduğunu, tek birinin bile eksik olması halinde tam olamayacağımızı simgeler.

• Tek bir eksik veya şekli bozuk harf bile tüm Sefer Tora’yı geçersiz kılar.

• Tora rulosundaki harflere yakından bakıldığında, harflerin çok süslü olduğu fark edilir. Bazı harflerin üzerinde taçlar vardır ve İbranice ‘Het’ harfi birbiriyle örtüşen iki ‘Zayin’ harfinden oluşur.

Normal bir haftada bir Sefer Tora kullanıyoruz, ancak Yom Tov'da, Şabat Roş Hodeş’te ve özel Şabat’larda iki hatta üç Sefer Tora kullanıyoruz.

KISA KISA SİMHAT TORA

İsmi: Simhat Tora-Tora’nın Sevinci anlamına gelir.

Ne yapılır? Simhat Tora’da, 54 peraşadan oluşan bir yıllık döngü tamamlanır ve hiç ara vermeden Bereşit Kitabının ilk peraşası okunarak yeni döngüye başlanılır.

Simhat Tora’daki damatlar: Tora’nın son bölümü, Vezot Aberaha’yı okumak üzere çağrılan kişi: Hatan Mesayem-Tamamlayan Damat veya Hatan Tora-Tora’nın Damadı adıyla anılır. Tora’nın ilk bölümü, Bereşit’i okumak üzere çağrılan kişi-Hatan Bereşit-Başlangıç Damadı, ikisinin arasında çağrılan da Hatan Meona olarak adlandırılır.

Sinagogda Simhat Tora kutlamaları: Bu sene 10 Ekim Cumartesi akşamı ve 11 Ekim Pazar sabahı yapılan kutlamalarda, sinagogdaki bütün Sefer Tora’lar çıkarılır, Teva’nın etrafında yedi tur atılır, İsraioğulları’nın yedi lideri Avraam, Yitshak, Yaakov, Moşe, Aaron, David ve Şlomo’nun hatırına bizleri hatırlaması için Tanrı’ya dua edilir. Sefer Tora’lar omuzlarda taşınır, sinagogun içinde dolaştırılır, şarkılar söylenir, bayram coşku ve neşeyle kutlanır.

Bayram mumları: Simhat Tora şerefine mumlar, 10 Ekim Cumartesi akşamı, Yom Tov olduğu için önceden yakılmış bir ateşten faydalanarak yakılır: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov/ Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bizlere Yom Tov mumlarını yakma mitsvasını veren Evren’in Efendisi Sen Tanrı’mız Mübareksin.”

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Every Person’s Guide to Sukkot,Shemini Atzeret and Simchat Torah, Succos-It’s Significance,Laws and Prayers; Twerski on Machzor,A Spiritual Guide to the High Holidays, The Hoshana Prayers, Gateway o Judaism, The Jewish Book of Why, El Gid para El Pratikante (Gözlem), Şaloş Regalim (Gözlem) kitaplarından ve www.chabad.org, www.jewfaq.org, www.askmoses.com, www.meaningfullife.com, www.theus.org.uk, www.torahtots.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.