Bu yazımda yine bir Terezin/Theresienstadt bestecisi olan Zikmund Schul’den bahsetmek istiyorum. Şartların sözüm ona çok iyi olduğuna inandırmak için bir propaganda aracı olarak kullanılan Theresienstadt’ın aslında ne kadar kötü şartlarda olduğuna bir örnektir Schul’ün oradaki ölümü.
Zikmund Schul asimile olmuş bir ailenin oğlu olarak 1916’da Almanya’da dünyaya geldi. 1933 yılında babası ve kendisi Almanya’dan taşınarak Prag’a yerleşti. Schul, Berlin’deyken bir ekol niteliğinde olan besteci Paul Hindemith’le, Prag’da ise Fidelio Finke ile kompozisyon çalıştı. Aynı zamanda orkestra şefliği yapmaya başladı. Bu dönemki çalışmalarını bir eleştirmen şöyle dile getirir: “Ustalık sınıfı öğrencisi, Paul Hindemith’ten etkilenmiş yetenekli besteci Zikmund Schul, zengin hayal gücü ile yaylı çalgılar altılısı için bestelediği eserinde bizlere tema ve stil anlamında sağlam, müthiş ilginç bir eser sunmaktadır” (Alman Gazetesi, 9 Haziran 1937). Eleştirmenin ‘Ustalık Sınıfı’ diye bahsettiği sınıf, Schul’ün bütün yaptıklarının yanı sıra diğer yazılarımda da bahsettiğim Avrupa müzik tarihinde büyük ekol oluşturmuş Alois Haba ile çalışmış olmasıdır. Haba kromatik müziğin kurucusu ve büyük ustasıdır. Bunun neticesinde, besteci 1937’de Şair Isolde Kurz’un ‘Die Nicht-Gewesenen’ adlı şiirini bir şarkı döngüsü halinde besteler. Bu çalışması canlı olarak yayınlanır.
Zikmund Schul, Prag’da geçirdiği 1941 yazı boyunca, bir piyano sonatı, bir flüt-piyano sonatı ve Şabat duası üzerine bestelediği ‘Mogen Ovos’ eserini besteler. Asimile bir ailenin çocuğu olmasına rağmen, Prag yılları boyunca Yahudiliğe yaklaşır. Haham Leiben ve ailesiyle yakınlık kurar. Schul bu döneminde sinagog şarkılarını incelemeye başlar. Bu araştırmasına Yahudi cemaati yardım eder ve Kudüs İbrani Üniversitesi Ulusal Kütüphanesi Yahudi Müziği Araştırma Merkezinde bulunan 19. yüzyıl ilahilerini inceleme fırsatını bulur. Haham Leiben kendisini aynı zamanda Kabala çalışmalarına da teşvik eder.
Prag yıllarında, daha sonra dostlukları daha da derinleşecek olan Viktor Ullmann ile tanışır. Ullmann, onun besteciliğine hayrandır. Zikmund Schul, 1941 yılında Terezin’e hapsedilir. Mahkûmiyeti sırasında üretmeye, eser vermeye devam eder. Viktor Ullmann ile sık sık modern müziğin hususları üzerine tartışmalarda bulunur. Schul burada hem var olan sinagog ilahilerini koro için düzenlemiş, hem de Yahudi litrüjisinden seçtiği metinlerle özgün eserler bestelemiştir. Schul’ün Terezin’de müziğe ve insanlığa yaptığı katkılara önümüzdeki yazımda devam edeceğim ancak bugün orada seçtiği metinlere değinmeden yazımı noktalamak istemiyorum. Böylesine sebepsiz yere bir hapsedilmişlikte bile çaresizlik yerine umudu aşılamaya çalışmış büyük besteci Schul’ün özgün besteleri için seçtiği metinlerden bazıları:
“İnşa etmek ve dikmek. /Toprak sürmek ve tohum ekmek. /Ve bu boş arazi işlenecek, /Ve artık çöl olmayacak” Yeremya, İşaya ve Ezekel’den.
“Bu diyara geldiğinde, /Büyük Şofar’ı özgürlüğümüz için çal.”
Büyük saygıyla...
Renan Koen - Before Sleep - Mogen Ovos / Zikmund Schul- Nazım Hikmet Akademi Korosu Konser Kaydı (Neve Şalom Sinagogu) https://www.youtube.com/watch?v=q6WBhvYglqU
