Coya DELEVİ> GÜNAHKAR KENTLERSodom ve Gomore, zamanında, Kenaan ülkesinin en dinsiz, en uygunsuz kentleri idi ve onları yeryüzünden silen belayı hakettikleri bir gerçek.Seyyar bir satıcı, bu şehirlere girmeye görsün, küçük büyük, şehir halkı koşar, mümkün olduğunca onu soymaya, mallarını çalmaya çalışırdı.
Yusuf BESALEL
Akad (Asur ve Babil) ve Çin dillerinde olduğu gibi günümüze dek insanoğlu cisimleri tarif etmek için resimler çizmiştir. Ancak Sümerce ve Akadça’da başlıca isimler için kullanılan işaretler heceler için kullanılınca; bunlarla başka isimler üretilmeye başlandı. Eski Mısırlılar, tek heceden oluşan kelimelerin ilk sessizlerini sessiz harfleri anlatmada kullandılar. Bu yöntem, Kenaanlılar’a ve Fenikeliler’e iletildi. Gebal yazısından Suriye’deki Ugarit yazısı (M.Ö. 15. ve 14. yüzyılda ) oluşuverdi. İbranice yazı kalıntıları, bu yazının Yisraeloğulları’nca kullanıldığını ve "Ketav İvri" olarak tanımlandığını belirtir. Bunun bir şekli hala Samaritenler tarafından kullanılmaktadır. Bu ilk zamanlara ait yazıda hafler cisimlerin adıyla çağrılmaktadır .Örneğin bet-ev, mem = (dalgaları betimleyen)su… Başka yazı türlerinin bunun yerini almasından sonra dahi aynı yazılara bazı Yahudi para sikkelerinde ve bazı Ölü Deniz tomarlarında rastlanmıştır.
Ancak M.Ö.8. yüzyıldan itibaren rastlanan yazıtlar kare bir şekil almaktadır. Buna Aramice yazı şekli denmektedir, İkinci Bet-Amikdaş döneminde İbranice yazmak için başlıca para sikkelerinde ve bazı Ölü Deniz tomarlarında rastlanmıştır.
Ancak M.Ö.8. yüzyıldan itibaren rastlanan yazıtlar kare bir şekil almaktadır. Buna Aramice yazı şekli denmektedir, İkinci Bet-Amikdaş döneminde İbranice yazmak için başlıca yazı şekli olmuştur ve "ketav meruba” (dikdörtgen yazı şekli) adını almıştır. Yeruşalayim Talmud’unda (Negila, 1.7) ve Babil Talmud’unda (Sanhedrin, 21 b) buna "Aşuri" adı verilir. Bunun genel olarak tercümesi, "Asur diyarından gelme’dir ve Sefer Toralar’ın ve diğer dinsel evrakın yazılmasında kullanılan standart İbranice baskı yazı şeklidir. Din bilgeleri Moşe’nin Tora’yı başta anlatılan yazı şekliyle aldığını belirtmişlerdir. Ezra döneminde Tora kare şekliyle yazılmıştır. (Sanhedrin 21 b) .
İtalik yazı şekilleri de zaman içinde gelişmiştir. En iyi bilineni de Raşi yazı şeklidir. Çünkü bu şekil, ilk kez Raşi’nin yorumunu ilk İbranice basılan kitapta ("Reggio di Calabria", 1485) basmak için kullanılmıştır.
İbranice alfabesi, Arapça gibi sesli hafleri ihtiva etmez ve bunlar okuyucu tarafından lisan bilgisi ile sağlanırdı. Daha sonraları "vav" ve "yod" gibi bazı harfler dahil edilerek birtakım uzun seslilerin belirtilmesi yoluna gidildi. Bunlar, sistematik olmayan bir şekilde devreye girmişti ve Kutsal Kitap’ın metninde genellikle dikkate alınmamışlardı.
Dolayısıyla bir okuma geleneğinin oluşturulması için M. S. birinci Bin Yıl’ın ikinci yarısında sesli harflere ilişkin bir düzen geliştirildi. Bunlar; Bâbil, Eretz Yisrael ve Tiberias noktalama sistemleri olarak bilinirler. İlk ikisi, sessizlerin üstüne tüm sesli işaretlerini yerleştirirler; halbuki Tiberias sistemi bunları harflerin altına, üstüne ve iç ine yerleştirir. Üç sistem arasında Tiberias sistemi genel bir kabul görmüştür. Bununla beraber seslileri belirten bu tür işaretler, bir Sefer Tora’da veya dinsel evrağın çoğunda bulunmazlar. Basılı birçok Kutsal Kitap ise; hem noktalama, hem de vurgulama işaretlerini kapar. Telâfuz şekillerine gelince, bunlar değişik cemaatlerin geleneklerine göre farklılıklar taşırlar. Yemenli Yahudiler, muhtemelen özgün telafuza en yakın olanını koruyabilmişlerdir. Rabinik edebiyatta, kutsal Kitap’taki sesli harfleri belirten işaretlerin Peygamber Moşe’ye Tanrı tarafından açıklanıp açıklanmadığı hususunda tartışmalar vardır… En küçük noktalama işareti değişikliği dahi, Alaha ve teolojik metinsel anlamları etkileyebilir. Eleştirici eğilimli bilginler, daha ileri giderek sessiz harflerde değişiklikler önermektedirler. Alfabenin düzeni başlangıçtan beri belliydi. Bu, Kutsal Kitap’ta rastlanan akrostiklerden anlaşılabilir: Örneğin Mezmurlar 34,119; Meseller, 31:10ᆳ Mersiyeler, 1dž gibi…
Öte yandan, Alfabenin harfleri sayıları ifade etmek için kullanıldığından; kelimelerin sayısal değerleri gizli ve mistik anlamları çözmek için kullanılmaktaydı. Buna Gematria adı verilir. İbranice kelimelerin harflerinin nümerik değerlerine göre yorumlanmasına şöyle bir örnek verilebilir: Yaakov Avinu, "aşağıya gidin" (İbranice’de karşılığı "redu" olup, sayısal değeri 210’dur.) diye buyurup, oğullarına kıtlıktan kurtulmaları için Mısır’a gitmeleri ve hububat satın almaları talimatını verdiğinde; bu, Yisraeloğulları’nın sürgününün 210 yıl süreceği anlamında görülmüştür, Gematria, Tanah’ın yorumlanmasında kullanılan ve Babil Talmudu’nda ve Midraşik yazılarda rastlanan 32 sistemden birisidir.
devam edecek
Kaynakça: "Yahudilik Ansiklopedisi", Cilt I, II
Yusuf Besalel
