Getto`daki AteşböcekleriHolokost dönemlerinde, Naziler Lodz Getto`sunda geceleri mum yakılmasına izin vermiyordu. Buna neden gerek görülmüştü? Birinci neden Yahudi halkını kederli ve hüzünlü bir ruh haline sokmak isteği. İkinci nedeni ise savaş sırasında düşman uçaklarının hava saldırılarında hedef olmamayı sağlamak i
Yusuf BESALEL
ALAHA
Alaha veya Yahudi dini hukuku, Yahudi dinine mensup kişilerin kendi aralarındaki ve kendileri ile Tanrı arasındaki fitüel uygulamaları dinsel zorunluluklar açısından ele alan ve din alimlerinin ve din adamlarının ürettiği dini metinlerin bir branşıdır. İnsan yaşamının hemen tüm yönlerini ele alır: doğum, evlilik, mutluluk ve üzüntü, ziraat ve ticaret, ahlak ve teoloji… Alaha tabiri İbranice’deki "alah" (yürümek) kelimesinden türemiştir. Çünkü Alaha, Yahudiler için yaşam yolunu gösterir.
a) Kutsal Kitap’tan özellikle Tora’dan kök alan Alaha, ilk aşamada 613 Tora Mitsvot’unun (farzının) uygulamasını ve yaptırımlarını ele alır. Mitsvot, Alaha’da Tanrı tarafından Sinay’da Moşe’ye aktarılmış olarak tanımlanır.
b) Sözlü Yasa ("Tora Şe-be’alpe"): İnanca göre yazılı Tora "Tora Şe-be’alpe", Moşe Rabenu’ya (Hz. Musa) Tanrı tarafından aynı anda iletilmiştir. Mişna’ya göre; Moşe Rabenu Tora’yı Yeoşua’ya nakletmiş, Yeoşua O’nu Bilgeler’e (Yaşlılar’a) vermiş, onlar da O’nu Peygamberler’e vermişlerdir. Peygamberler de Tora’yı Büyük Asamble’nin mensuplarına vermişlerdir. Büyük Asamble’nin başında yazıcı Ezra bulunuyordu. Yardımcıları da "Soferim" ("yazıcılar") idi. Bâbil sürgününden Yeoşua’ya M.Ö. 450 tarihi dolaylarında dönüldüğünde; bu kişilerin temel işlevi Tora’yı Yisraeloğulları’na tekrar bağlamaktı. Kutsal Kitap’la ilgili öyküsel yorumlarına da "Midraş Agada" adı verilmiştir…
c) Bilgelerin Yetkisi: Bazı durumlarda Kutsal Kitap’ın belirli bir kural koymadığı taktirde, bilgelerin koyduğu kaidelere uyulacağı saptanmıştır. Bilgeler, Kutsal Kitap’ın yorumunda İlâhi bir güçten ilham aldıklarına dair inançlarını belirtmişlerdir.
d) Yetkilendirme: Moşe Rabenu, ilk dinsel yetkilendirmeyi Tora’yı elden Yeoşua’ya elden vererek yapmıştı. (Sayılar, 27:18). Talmud zamanında bu yetkilendirme, "Haham" veya "Rabi" ünvanının verilmesi ile yerine getirilir oldu.
e) Sanhedrin: Moşe Rabenu’nun yükünü paylaşmak için kurulan 70 kişilik Yaşlılar Meclisi’ni (Sayılar, 11:16ᆥ), Ezra zamanındaki 120 kişi olduğu söylenen, Büyük Asamble izledi. M.Ö. 6. yüzyılda, Haşmonsaylar zamanında 70 kişilik "Büyük Sanhedrin" kuruldu. Sanhedrin’in ilk günlerinde"Olam Aba"yı (Yaşam Sonrası âlemi) kabul etmeyen Sadukim, Sözlü Yasa’yı eleştirdiler. M.S. 8. Yüzyılda Karaylar, Geonim döneminde Alaha’yı reddettiler…
f) Gezerot: Büyük Asamble’nin mensupları, Tora’nın emirlerinin ihlâl edilmemesi için yeni kısıtlamaların kurumsallaştırılmasını öngördüler. Bunlara "gezera" adı verilmiştir.
g) Yetkide Hiyerarşi: Alaha düzenlenmesindeki ilkelerden birisi, Alaha’yı oluştururken yeni gelen yetkili grubun görüşünün benimseneceğidir. Onun için, Yeruşalayim Talmudu’nu izleyen Bâbil Talmudu’nun söyledikleri kaale alınır.
h) Takanot: Bilgeler, hiçbir dinsel kaidenin oluşabilecek tüm sosyo-ekonomik durumları öngöremeyeceğini düşünmüşler ve yasaların ve düzenin cemaatlerde korunabilmesini sağlamak için bazı talimatları tebliğ etmişler ve bu gibi durumlarda müdahale etmek için Takanot adlı düzenlemelere gitmişlerdir. Peygamber Moşe Rabenu’dan Büyük Asamble’nin bilgelerine kadar, birçok Takanot yayınlanmıştır. Takanot yayınlanmasında 18. yüzyılda Polonya Yahudi Cemaat’inin "Dört Diyar Konseyi"nin yayınladığı Takanot da önemli bir yol taşı sayılır.
Kaynakça: "Yahudilik Ansiklopedisi",
Cilt I, II
Yusuf Besalel
