KRAL ŞELOMO VE ASMODEKral Şelomo, Yeruşalayim`de, Tanrı adına Beit Hamikdaş`ı inşa etmeye karar verdiğinde, birtakım zorluklarla karşılaştı. Kaya ve taş parçalarını kesmek için madeni keskilerden ya da yontucu aletlerden kesinlikle faydalanmıyordu, zira bunlar ancak silah yapmak için kullanılırdı.
AŞKENAZİM {3}
Yusuf BESALEL
19. yüzyılın başlarında birçok batı ülkesi Yahudiler’in lehinde reformlar uyguladı. Fransız Devrimi ile Yahudiler’e vatandaşlık verme gündeme geldi (1789), Amsterdam’daki ikinci meclise iki Yahudi seçildi (1797). Batı Avrupa’daki ekonomik ve kültürel değişikliklerden etkilenmeyen Rusya’da bile II. Aleksandr’ın reformları umut verdi. 1874’teki genel seferberlikte Yahudiler, ilk kez askere çağrıldı. Ancak bu şekilde Yahudiler süratle özümlenmeye başladılar. Yüksek oranda karışık evlilikler ve vaftiz edilmeler gözlemlendi. Ancak 19. yüzyılın sonlarında Yahudi aleyhtarlığı gene başladı. 1881’de Çar Aleksandr’ın bir suikast sonucunda öldürülmesinden sonra, Rusya’da Yahudi kırımı (pogromlar) başladı. Yahudiler, tüm siyasal kargaşaların nedeni olarak suçlanıyordu. Bu kez Aşkenazi Diasporası dünyanın her yerine göç etmeye başladı. 1881’den 1914’e kadar 3 milyona yakın Yahudi Doğu Avrupa’dan ayrıldı. Bunların çoğu ABD’ye göçtü, bazıları Güney Amerika’ya, Kanada’ya, İngiltere’ye gittiler.
Antisemitizm, bu kez Yahudi milliyetçiliğini (Siyonizm’i) bir çözüm olarak gündeme getirdi. 1897’de Theodor Herzl’in önderliğinde Basel’de toplanan Siyonist Kongre’nin ardından Vilna’da Yahudi sosyalist bir hareket olan Bund kuruldu. I. Dünya Savaşı’nda 140.000 Yahudi asker ve onbinlerce Yahudi sivil öldü. Bu arada İngilizler Filistin’e girdiler ve 1917’de Balfour Deklarasyonu ile Siyonizme taviz verdiler. Bu durumda Avrupa’dan göç eden Aşkenaz Yahudileri Aliyalar halinde bölgeye yerleştiler.
Bu arada 1920’lerde Almanya’da Yahudiler siyasal eşitliği yaşamakla beraber, Almanya’da ve ayrıca Romanya, Polonya ve Macaristan’da antisemitizm sorun olmayı sürdürüyordu. Bir taraftan karışık evlilikler, diğer taraftan ekonomik depresyon, Yahudiler’in sonunu hazırladı. Sinsi bir politika ile 1933’te Almanya’da iktidara gelen Naziler, 1935’te Nuremberg Yasaları ile Yahudiler’i vatandaşlık haklarından mahrum ettiler. 9 Kasım 1938’de bir gecede yüzlerce sinagog yakıldı ("Kristallnacht") ve 150.000 kadar Yahudi ülkeyi terkedebilme şansını yakaladı. Diğerleri ülkeden kaçamadı; hiçbir ülke de göçmenleri kabul etmiyordu.
1941 yılları arasında Naziler ve işbirlikçileri 6 milyon dolayında Yahudi öldürdü. İnsanlığın şahit olduğu en büyük soykırımda ("Holokost") Naziler dünya Yahudi nüfusunun üçte birinden fazlasını imha ettiler. Bu büyük felaketten sonra dahi Polonya’da pogromlar, Rusya’da kargaşa ve ülkelerin Yahudi göçmen kabul etmeme tutumu süregeldi. Bu durum dünya kamu oyunun sempatisini celbetti ve Birleşmiş Milletler Filistin’de bir Arap ve bir Yahudi devleti kurulmasına karar verdi (Ağustos 1947), Araplar bu kararı kabul etmedi ve 14 Mayıs 1948’de İngilizler’in geri çekilme için duyurdukları tarihte İsrail Devleti ilan edildi. Arapların bu devleti kabul etmesine ve savaş açmalarına rağmen göç kısıtlamalarının kalkmasıyla beraber, Avrupa Yahudileri ülkeye akmaya başladı. Bu arada Rus Yahudileri’nin binlercesi çalışma kamplarına sürüldü ve öldü. Sovyetler yıllarca Yahudiler’in yurtdışına göçüne izin vermedi.
devam edecek...
Kaynakça: "Yahudilik
Ansiklopedisi",
Cilt I, II, III
Yusuf Besalel
