Ekonomik aktiviteye ilişkin göstergeler büyümenin sürdüğünü

Suzi APALAÇİ DAYAN
YKB, Kıdemli Ekonomist

Türkiye İstatistik Kurumu, ekonomiye ilişkin büyüme rakamlarını ortalama üç aylık bir gecikme ile açıklar. Bu rakamların açıklanmasından önce ekonomistler, finansal piyasa oyuncuları ve reel kesim karar alma süreçlerinde ekonomideki gidişata ilişkin bilgiye ihtiyaç duyarlar. Bu bilgiyi sağlayabilecek öncü gösterge niteliğinde bir takım veriler vardır. Bu yazımda,  öncü gösterge sayılabilecek verilere dayanarak ekonomik gidişata ve çeşitli sektörlerin performasına ilişkin düşüncemi belirteceğim.

Milli gelir verileri ne gösteriyor?
Milli gelir rakamları bir yıl içerisinde bir ülkede üretilen tüm mal ve hizmetlerin toplam katma değerini hesaplar. Bunu Gayri Safi Yurtiçi Hasıla olarak ölçüyoruz. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’da bir yıl içinde kaydedilen artış ise ekonomik büyümeyi veriyor. Türkiye İstatistik Kurumu bu verileri üç ay gecikmeli açıklıyor. Yani, 2005 yılının Ekim-Kasım-Aralık döneminde ekonomik büyümenin ne olduğunu öğrenmek için 2006 Mart sonunu beklememiz gerekiyor. Ekonomik büyüme dediğimiz zaman sanayi üretimindeki artışın yanısıra tarım, hizmetler (turizm ve bankacılık gibi) ve inşaat sektörlerindeki büyümeyi de dikkate almamız gerekiyor. Biraz önce bahsettiğim öncü gösterge niteliğindeki veriler ise sadece sanayi üretimine ilişkin bilgi verebiliyor. Ancak, geçmiş yıllara baktığımız zaman sanayi ve hizmetler sektörlerinin birbirlerine çok yakın performans gösterdiklerini görüyoruz. Yani, sanayi üretimi artıyorsa hizmet sektörü de –aynı oranda olmasa bile- büyüyor. Sanayi ve hizmetlerin toplamı da toplam Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın büyük bir kısmını açıkladığı için sanayi üretimi hakkında bir fikir edinmek bize kabaca ekonomik büyüme hakkında bir fikir verebiliyor. 

Sanayi üretimi artıyor...
Türkiye İstatistik Kurumu, aylık bazda sanayi üretim verilerini de açıklıyor. En son açıklanan veri Kasım ayına ilişkin: Kasım ayında sanayi üretimi geçen yılın aynı ayına göre %10.7 gibi yüksek bir oranda arttı. Yılın ilk 11 aylık dönemindeki sanayi üretim artışı ise %5.3 oldu. Bu da, 3 yıl üstüste yüksek büyüme kaydeden bir ekonomi için azınsanamayacak bir artış hızı.
Ocak-Kasım dönemini incelediğimizde, bazı sektörlerin yüksek üretim artışları kaydederken, bazı sektörlerin ciddi şekilde daraldığını görüyoruz. Bu da, makroekonomik veriler ekonominin büyüdüğünü gösterirken bazı kesimlerin neden bu ekonomik aktiviteyi hiç hissetmediğini açıklıyor. Aynı durum ihracat için de geçerli: bazı sektörlerin ihracatı artarken, bazılarının ciddi şekilde daralıyor. Sanayi üretimine geri dönecek olursak, 2005 yılının ilk 11 aylık döneminde elektrikli makina ve cihaz üretimi %18, metalik olmayan mineral ürünler imalatı (inşaat sektöründe girdi olarak kullanılıyor) %11, motorlu kara taşıtları üretimi %10, gıda ürünleri ve içecek imalatı %6, kimyasal madde üretimi %6 artmış. Öte yandan, 2004 yılında %1.4 daralan tekstil sektörü üretimi, 2005 yılının ilk 11 aylık döneminde %13 gerilemiş. Giyim eşyası üretimi ise 2004 yılında az da olsa artmış; ancak 2005 yılının Ocak-Kasım döneminde %13 daralmış. Bu veriler, uluslararası rekabetten (özellikle Çin rekabeti) etkilenen emek yoğun sektörlerin üretiminin önemli ölçüde daraldığını gösteriyor. Otomotiv gibi teknoloji yoğun sektörlerde ve inşaat sektörüyle bağlantılı üretimde ise büyümenin daha güçlü olduğunu görüyoruz.

TİM’e göre, Aralık ayında ihracat rekor kırdı...
Aralık ayı için sanayi üretim verileri henüz açıklanmadı. Ancak, otomotiv sektörüne ilişkin üretim ve satış verilerine, Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından açıklanan ihracat verilerine ve tüketime ilişkin verilere bakarak Aralık ayına ilişkin bir fikir edinmek mümkün. Böylece, 2005 yılı için genel bir yorumda bulunabilir ve 2006 yılı beklentimizi verebiliriz. Aralık ayı üretimine ilişkin elimizde bulunan sınırlı sayıda veri Aralık ayının üretim ve tüketim açısından Kasım’dan daha güçlü bir ay olduğuna işaret ediyor. Bu da, üretim artışının Aralık ayında da hız kesmeden devam ettiği şeklinde yorumlanabilir.
TİM rakamlarına göre, Aralık ayında ihracat bir önceki yılın aynı ayına göre %8 artışla 7.3 milyar dolara ulaşmış. Bu rakam ihracat için aylık bazda rekor yüksek bir seviyeye işaret ediyor. Her ne kadar Aralık ayında ihracatta mevsimsel bir yükseliş beklenen bir gelişme olsa da, bu veriler yine de çok güçlü bir seviyeye işaret ediyor.

Otomotiv üretimi de güçlü...
Otomotiv sektörüne ilişkin üretim verileri, Kasım ayında yavaşlamış olan toplam otomotiv üretiminin Aralık ayında tekrar arttığını gösteriyor. Daha detaylı olarak, Aralık ayında hem otomobil üretimi, hem de toplam otomotiv sektörü üretimi bir önceki yılın aynı ayına kıyasla %11 artış kaydetti. Bu da, Aralık ayında sanayi üretiminin güçlü olduğunu destekler nitelikte diğer bir veri olarak dikkat çekiyor. 2005 yılının tamamına baktığımızda ise, otomotiv sektörü üretiminin 2004 yılına kıyasla %6.1 artış kaydettiğini görüyoruz. Bu sektördeki üretim artışında özellikle ticari araç üretimindeki artış belirleyici olmuş.
Otomobil üretimine iç pazara yönelik üretim ve ihracata yönelik üretim ayırımında baktığımızda, 2005 yılında ihracata yönelik otomobil üretiminin arttığı, iç pazara yönelik üretimin ise daraldığı dikkat çekiyor. 2004 yılının ilk yarısında otomobil talebindeki patlamanın ardından bu talebin yavaşlaması ve Türk Lirası’nın değerlenmesinin ithal otomobilleri daha cazip hale getirmesi, 2005 yılında iç pazara yönelik otomobil üretimindeki daralmayı açıklıyor. Sektördeki ihracatın güçlü olması ise olumlu bir gelişme olarak dikkat çekiyor.

Yatırımlar tekrar hızlandı...
Üretim açısından dikkat çekmek istediğim bir diğer nokta ekonomide yatırımların sürdüğüne ilişkin verilerdir. Milli gelir verileri 2005 yılının ikinci ve üçüncü çeyreklerinde özel sektörün yatırım harcamalarının tekrar bir artış eğilimine girdiğine işaret ediyor. İthalat verileri 2005 yılında sermaye malı ithalatının oldukça güçlü olduğunu gösteriyor. Öte yandan, sanayi üretim endeksi altında yer alan, yatırımlara ilişkin gösterge olabilecek makina teçhizat gibi sektörlerde üretim artışının son aylarda hızlandığı dikkat çekiyor. Ekonomide yatırımların sürmesi ileride üretime destek verecek olması nedeniyle olumlu bir gelişme olarak değerlendiriliyor. Sonuç olarak, bu veriler 2006 yılında sanayi üretiminin güçlü bir şekilde artmaya devam edeceği şeklindeki beklentimizi destekliyor. Burada tekrar vurgulamak istediğim bir nokta sanayi üretiminin toplam olarak artmasını beklediğimiz ve bunun her sektörde artış olarak algılanmaması gerektiğidir.

Tüketime ilişkin göstergeler...
2004 yılının ikinci yarısından itibaren göreceli olarak yavaşlamış olan tüketimin 2005 yılının ikinci yarısından itibaren tekrar artış trendine girdiği dikkat çekiyor. Bu da, üretimi destekleyen bir diğer faktör. Aralık ayında iç talebe ilişkin gösterge olabilecek otomotiv sektörü verileri ve tüketici kredisi verileri iç talebin Aralık ayında da gücünü koruduğuna işaret ediyor.
Otomotiv sektörüne ilişkin verilere göre, 2005 yılının Aralık ayında otomobil satışları %30 oranında artmış. Her yılın Aralık ayında yapılan kampanyalara ek olarak, bu yıl otomobil kredisi faizlerindeki düşüş de eklendiğinde Aralık ayında otomobil satışlarında önemli bir artış bekleniyordu. Ancak, bu etkiler göz önünde bulundurulduğunda bile, Aralık ayı satış verileri oldukça yüksek bir düzeye işaret ediyor.
Toplam otomotiv sektörüne ilişkin veriler incelendiğinde de, Aralık ayında satışların %31 gibi oldukça yüksek bir oranda arttığı görülüyor. Bu gelişmede, otomobil satışlarındaki artışların yanısıra, ticari araç satışlarındaki artış da etkili olmuş. 2005 yılında ticari araç satışlarının bu denli güçlü olması ekonomik aktivitedeki canlılığın diğer bir göstergesi olarak yorumlanabilir.
Otomotiv sektöründe 2005 yılının tamamında yaşanan gelişmeler özetlenecek olursa, otomobil satışlarının %3 gerilediği; ancak ticari araç satışlarındaki %12’lik artışın etkisiyle toplam otomotiv sektörü satışlarının %2 arttığı görülüyor. 2004 yılının ilk yarısında otomobil satışlarındaki patlama dikkate alındığında, bu dönemin yarattığı güçlü baz etkisi nedeniyle otomobil satışlarında 2005 yılında kaydedilen gerileme şaşırtıcı değildir.

Tüketici kredilerinde
hızlı artış gözleniyor...
Tüketimin gücünü koruduğuna ilişkin bir diğer gösterge ise tüketici kredisine ilişkin verilerdir. 2005 yılının tamamında, konut kredileri reel olarak %356, ferdi krediler %64, otomobil kredileri ise %37 artış kaydetti. İnşaat sektöründe yaşanan canlanma, hem inşaat sektörü ile ilgili sektörlerde yarattığı aktivite (çimento gibi), hem de bunu izleyen dönemde mobilya ve beyaz eşya gibi sektörlerde de talebi artırması açısından ekonomik büyümeye yüksek katkı yapan bir gelişmedir. 
Özetleyecek olursak, Aralık ayına ilişkin değerlendirdiğimiz tüm veriler üretimin artışını sürdürdüğüne işaret ediyor. Aralık ayındaki güçlü üretimin hem ihracata, hem de iç pazara yönelik olduğunu düşünüyoruz. Ekim ve Kasım ayı sanayi üretim seviyelerinin de yüksek olduğu, yatırımların sürdüğü, inşaat sektöründeki aktivitenin de gücünü koruduğu dikkate alındığında, 2005 yılının son çeyreğinde ekonomik büyümenin yüksek bir seviyede gerçekleştiğini tahmin ediyoruz. YKB Kurumsal ve Ekonomik Araştırmalar Yönetimi olarak, hem 2005, hem de 2006 yıllarında Gayri Safi Yurtiçi Hasıla büyümesini %5.5 olarak tahmin ediyoruz.