Çin`in geçmişinde ve bugününde Yahudiler

Son yıllarda her açıdan geliºen Çin, batılı iºadamlarının oldukça ilgisini çekiyor. Son beº yılda Shanghai’ya 1000’i Yahudi olmak üzere ABD’den, Avustralya’dan 30.000 batılı yerleºti. Fransa’dan göç eden Maurice Ohana, dinamik Shanghai Yahudi toplumunun baºkanlığını yapıyor. Ülkenin ekonomik geliºmesi ve canlı ticareti günümüzdeki seyrini sürdürürse önümüzdeki yıllarda Shanghai Yahudi nüfusunun 5000’e çıkabileceği öngörülüyor.
Maurice Ohana’ya göre Çin’de hiçbir zaman antisemitizm olmadı. Bu yeni süper güçte Yahudi olmak bir artı olarak değerlendiriliyor. Çünkü Çinlilere göre; Yahudiler hem zengin, hem de zeki. Dinamik halkın amacı da bu niteliklere sahip olmak...
GünümüzdeYahudilerin Shanghai’da çok iyi karºılanmalarının diğer bir sebebi de, Bağdat kökenli Sassoon, Hardoon ve Kadoori gibi geniº Yahudi ailelerinin XIX.yy ortalarında bu kente yerleºmiº ve ticari etkinlikleri ile kentin tüm dünyada tanınmasına katkıda bulunmuº olmaları.
Çin halkının Yahudilere yakınlık duymasının ve bir ºekilde özdeºleºmesinin diğer bir sebebi de II. Dünya Savaºı döneminden kaynaklanmakta: Çünkü Yahudilere yapılan zulümle, aynı dönemde Japonların Çinlilere yaptıkları zulüm arasında benzerlikler kuruluyor. Naziler tarafından Yahudilere ilk kısıtlamaların getirildiği 1933 yılında Çin Cumhurbaºkanının eºi Sun Yat-Sen, ülkesindeki Almanya konsolosluğunun önünde gerçekleºen protesto gösterisinin ilk saflarında yer almıºtı.
Shanghai, II. Dünya Savaºı süresince orta ve doğu Avrupa’dan kaçan 30.000 Yahudi’ye kucak açtı. Nazilerden kaçıp bu kentte barınanlar arasında; 1962񮖆 yıllarında İsrail Din ݺleri Bakanı olan Zerah Warhaftig, uzun yıllar İsrail’in BM Elçisi olan Yossef Tekoah, ABD’nin Maliye Bakanlığı Eski Sekreteri Michael Blumenthal da bulunuyor. Ayrıca geçici Baºbakan Ehud Olmert’in babası da bu zor dönemde Shanghai’a sığınan kiºiler arasındaydı.
Yahudi sığınmacılar savaº sonrasında ABD ve İsrail’e göç ettiler. 1949’da Komünist rejimin iktidara gelmesi, ardından din karºıtı propagandaların baºlaması ile 1920’de Jacob Sassoon tarafından Yahudi toplumu için inºa edilmiº olan görkemli Ohel Rachel sinagogu kapatıldı.
Hillary Clinton’un kiºisel çabaları sonucunda, 700 kiºiyi alacak kapasitede olan Ohel Rachel sinagogunun, büyük bayramlarda açılmasına izin verildi.
Bugün Shanghai’da düzenli olarak hizmete açık tek sinagog, Gu Beh semtindeki dört katlı bir villadan oluºan Yahudi Cemaat Merkezi içinde bulunuyor. Sinagogun sadece 150 kiºiyi alacak kapasitede olması bir sorun oluºturmuyor. Çünkü cemaat üyelerinin çoğunluğu fazla dindar değil. Büyük bir kesimi; Yahudilikle iliºkisini korumak, ailelerinin Shanghai’da yaºayan diğer Yahudi aileleri ile birlikteliğini sağlamak isteyen hiper aktif iºadamları. Dini liderleri Rav Shalom Greenberg, bazı kiºilerin her gün, bazısının ise senede bir gün sinagoga geldiklerini belirtiyor. Önceleri kiralanan bu cemaat merkezi binası, yakın zamanda Yahudi cemaati tarafından satın alındı. Nüfusun yoğunlaºması nedeniyle, her yıl bir sınıf eklenmek üzere bu yıl bir birinci sınıf açıldı.

Shanghai’da Yahudi Eğitimi Merkezi
Kentin Huai Hai adlı caddesinde Prof. Pan Guang’ın yönetiminde bir Yahudi Eğitimi Merkezi bulunuyor. Merkezin,Yahudilik ve İsrail konusunda düzenli yayınları var. Bu merkez Çin’in bu alanda en önemli araºtırma merkezi olarak nitelendirilmekte. Duvarlarında, merkezi ziyaret eden Haim Herzog, Ezer Weizman, Yitshak Rabin, Ariel fiaron, Hillary Clinton ve Gerhard Schroeder gibi ünlülerin fotoğrafları yer almakta.
1966񮕿 kültür devrimi, Çin’deki eğitim açısından baºarısız bir dönem oldu ve bu dönemde tüm bilimsel araºtırmalar da durduruldu.
 Yahudi Eğitimi Merkezi 1988’de açıldı. Küçüklüğünde Rusya’dan kaçan Yahudilerle komºuluk yaptığı için Yahudileri yakından tanıdığını belirten Rektör Prof. Pan Guang; “Yahudilik konusundaki bilgilerimi giderek geliºtirdiğimde, bir zamanlar Çin’de bu kadar eleºtirilere hedef olan Siyonist hareketin, Çin halkının milliyetçiliği gibi Yahudi halkının milliyetçiliğinden ibaret olduğunu anladım” demekte.
İsrail’e ziyaretlerinin ilkini 1991’de yapan Prof. Pan Guang, 1992’de iki ülke arasında diplomatik iliºkilerin kurulması yönünde katkıda bulunmuº olmaktan gurur duyuyor. Shanghai Sosyal Bilimler Akademisi’ne bağlı olan Yahudi Eğitimi Merkezi, geçtiğimiz yaz tüm ülkelerden 1500 bilim adamının katıldığı uluslar arası bir kongre düzenledi. Kongre kapsamında yer alan Asya Yahudileri konulu seminere İsrail, Hindistan, Japonya üniversitelerinden, ayrıca London School of Economics ile Harvard’tan konuºmacılar katıldı.
Çin, İsrail devleti tanıyan ilk ülkeler arasında yer aldığı gibi, İsrail de Çin Halk Cumhuriyeti’ni tanıyan ilk Ortadoğu ülkesiydi. 1949’da iktidara gelen Komünist hükümet, Yahudilikle ilgili her türlü araºtırmaya izin verdiği halde, Sovyetlerin etkisi ile İsrail’e iliºkin araºtırmalar tabu oldu.
O dönemde Prof. Pan Guang, bin yıl önce İpek Yolu civarına yerleºmiº ve günümüzde torunlarının yeniden dini kimliklerini kazanmak istediği Yahudiler üzerine araºtırma yaptı. Bilim adamının diğer araºtırmaları, Çarlık Rusya’sından ve daha sonra Nazilerden kaçan Yahudileri kapsamakta. Merkezin yayınladığı bu araºtırmalarda belgesel nitelikte fotoğraflar da yer alıyor. Yakında İbraniceye de çevrilecek olan “Çin Yahudileri” ve “Shanghai Yahudileri” adlı kitapların Fransızca, İngilizce ve Almanca baskıları da var.

Komünist ve komünizm sempatizanları
Yahudi Eğitimi Merkezi’nin yaptığı çok önemli araºtırmalardan biri; milliyetçi güçlere ve daha sonra Japonlara karºı Mao Tse-Tung’un verdiği mücadelede yardımcı olmuº komünist veya komünizm sempatizanı Batılılar arasında Yahudilerin yüksek bir orana sahip oldukları sonucunu ortaya koymakta. Bu araºtırmalara göre, Halk Kurtuluº Ordusu’nun sağlık hizmetlerinin komutanı 1952’de Kudüs’te yaºamını yitiren Viyanalı Dr. Jacob Rosenfeld’di. Polonyalı  Dr. Stanislaw Flato ve Bulgar Dr. Janto Kaneti gönüllüler ordusunun komutanlığını yapmaktaydı.Ayrıca “Two-Gun” lakabıyla tanınan, Londra iºçi varoºlarında yetiºmiº Morris Cohen, ideolojik gerekçesi olmaksızın maceracı bir ruhla Cumhurbaºkanının eºi Sun Yat-Sen’in koruma görevlisi olmuºtu.
Gönüllü Yahudilerin bir kısmı ülkeyi terk etmedi, Çin vatandaºlığına geçti. Çin’in 12.000 üyeden oluºan siyasi konseyinin (bir tür Senato) 2001’de, batılı 11 üyesinin 5’i Yahudi’ydi. Çin Cumhurbaºkanı Hu Jintao, bu üyelerden İsrael Epstein’ı 90. yaº gününde bizzat ziyaret etmiºti. Epstein geçen yıl 91 yaºında Pekin’de yaºama veda etti. Konseyin diğer bir üyesi New York doğumlu Sidney Shapiro 1947’de Çin’e yerleºti. Çince uzmanı bir hukukçu olan Shapiro, edebi eserlerin çevirisini yapıyor ve Çin’deki eski Yahudi toplumları konusunda araºtırmalar yürütüyor.

Holokost sergisi
Yahudi Eğitimi Merkezi kurulduğunda Çin hükümeti Arap ülkelerinin tepkisinden çekinerek merkezin doğrudan İsrail ile ilgili araºtırma yapmasına sıcak bakmadı. Çin-İsrail diplomatik iliºkilerinin kurulmasından bir yıl önce 1991’de merkezde Holokost ile ilgili bir sergi açıldı. Binlerce Shanghai’lı sergiyi ziyaret etti. Bazı kiºiler; İsraillilerin Filistinlilere, Almanların Yahudilere davrandığı ºekilde davrandığını ileri sürerek merkezi eleºtirdi. Prof. Pan Guang bu eleºtirilere; “Sizler de İsraillilerin Filistinlilere Naziler gibi davrandıklarını kanıtlayan bir sergi açın. Tabii ki kanıt bulursanız...” yanıtını verince eleºtiriler kesildi.

Çin üniversitelerinde Yahudilik
Prof. Pan Guang’ın, Shanghai’ın en saygın üniversitesi Fudan’da da kürsüsü bulunuyor. Ayrıca Nanjing üniversitesinde Yahudi tarihi, antisemitizm ve Holokost konularında, Shandung, Kaifeng üniversitelerinde ve Harbin sosyal bilimler akademisinde Yahudi dini ve felsefesi eğitimi, Pekin üniversitesinde de İbrani dili konusunda lisans eğitimi veriliyor.

Kaynakça/L’Arche