Sara YANAROCAKBu hafta M.S. 2. - 7. yüzyıllar arasında Babil coğrafyasında yaşayan Yahudilerin siyasi ve dini yaşamlarını incelemeye başlıyoruz. Aşağı yukarı 1000 yıllık bir dönemi kapsayan bu süre Yahudi Diasporasının nirengi noktalarından birini teşkil eder.
Yusuf BESALEL
Falaşalar, Etiyopya’da (Habeşiştan) yüzyıllarca yaşamış zenci Yahudiler’dir. Falaşalar, Güney Arabistan’daki krallığın yöneticisi Saba Melikesi’nin Yeruşalayim’de Kral Şelomo Ameleh’i ziyaret edişinden sonra (Birinci Krallar, 10) Şelomo’nun zekâsına büyük bir hayranlık duyarak ülkesine geri dönerken; yanındaki Yahudiler’den bir grubun daha sonra Etiyopya’ya yerleştiğini ve bunların Falaşa cemaatinin kökeninin oluşturduğuna inanılır. Ayrıca Falaşalar arasında Saba Melikesi ile Şelomo Ameleh arasında gerçekleşen evliliğin zürriyetinden geldiklerine inananlar da bulunmaktadır. Muhtemelen Falaşalar, Etiyopya’da Samiler’den evvelki dönemlerde yaşamış olan ve Yahudiler’in oraları ziyaret ettikleri dönemlerde Yahudiliği benimseyen bir kabileden gelmektedirler.
Milat’ın ilk yüzyıllarında Falaşalar, Tora’dan haberdar olmuşlar ve emirlerini kabul etmişlerdir. Ancak Talmud’da yeralan bilgelerin açıklamaları bunlara tamamen erişmemiş ve gelen ziyaretçilerin verdikleri öğretilerle yetinmek mecburiyetinde kalmışlardır. Bu nedenden ötürü Falaşalar çocuklarını sekiz günlükken sünnet etmelerine, Şabat’ı ve birçok dini bayramı uygulamalarına ve kaşeruta uymalarına rağmen Roş Aşana’da Şofar çalmazlar, Sukot’ta Lulav ve Etrog’u kullanmazlar, Purim ise hiç kutlanmaz...
Falaşalar kendilerini “Beta İsrael” (İsrael’in evi) olarak çağırırlar. Etiyopya’daki komşuları ise onların dilinde “sürgünler” anlamına gelen “Falaşa” derlerdi.
Falaşalar’ın konumu yüzyıllardır tartışma konusu olmuştur. 16. Yüzyılda uzun süre Kahire Yahudi Cemaati’nin hahambaşılığını ve Bet-Din başkanlığını yapmış olan David Ben Zimri, Falaşalar’ın Dan Kabilesi’nden geldikleri sonucuna varmıştır. Ancak bir responsasında Falaşalar’ın Karaylar gibi olduklarını, aralarında yaptıkları evliliklerin geçerli olduğunu fakat boşanmalarının geçerli addedilemeyeceğini belirtmiştir. 1973’te Sefaradlar’ın İsrail’deki hahambaşısı (Rişon Letsiyon) Ovadya Yosef’çe; Alaha’ya göre Falaşalar Yahudi’dirler. Ancak güncel uygulamaya göre İsrail’de Falaşalar’ın bir Yahudi ile evlenmeleri için Yahudi dinine girişte uygulanan ritüelin tatbik edilmesi gerekmektedir.
Falaşalar’ın din adamlarına “Kes” denir. “Debtara” adlı bir kişi Kes’in yardımcısıdır ve ilâhiler söyler. 1984’te Etiyopya’daki özellikle Tigray eyaletinden 8.000, Gondar eyaletinden 7.000 Falaşa, Sudan yoluyla İsrail’e göç etti. 1985’te birkaç bin Falaşa Kudüs’teki Hahambaşılık binalarının önünde evlenmeleri ile ilgili gerekli dinsel ritüele karşı gösterilerde bulundular. Bunun üzerine sembolik sünnet işlemi iptal edildiyse de, mikveye girme yürürlükte kaldı. 1991’de gerçekleşen, “Süleyman Operasyonu” ile 20.000 Falaşa İsrail’e getirtilerek, Etiyopya’daki Yahudi diasporası son buldu.
1996 yılı başlarında İsrail’deki Kan Bankası’nın birtakım sağlık nedenleriyle Falaşalar’ın bağışladıkları kanları imha etmesi; Birleşik Falaşa Cemaati Başkanı Adisu Messela’nın da ifade ettiği gibi ırksal ayırım olarak algılandığından, 10.000 kadar Falaşa’nın büyük gösterilerde bulunmasına neden oldu... Halen Etiyopyada cüzzi sayıda Falaşa bulunmaktadır.
Kaynakça: "Yahudilik Ansiklopedisi", Cilt I, II, III, Yusuf Besalel
