Diaspora Yahudileri

Haçların Gölgesinde Yahudilerin yaşam şartlarının bozulması
1391 yılında İspanya’nın Sevilla şehrinde Yahudilere karşı son derece kanlı bir katliam gerçekleştirildi. Cinayetler Sevilla’dan Kastilya Bölgesi’ne yayıldı. Özellikle Navarro ile Aragon’da doruğa çıktı. Bölgelerin idarecileri kötülüklerinin ölçüsünde adeta bir yarışa geçtiler. Onbinlerce Yahudi katledildi; Yahudi mahalleleri talan edildi. Sinagoglar yakılıp yıkıldı. Bazı küçük Yahudi cemaatleri toptan vaftiz olmaya zorlandı. İspanya Yahudilerinin çehresi bir yıl içinde tamamiyle değiştirildi.
Çok büyük bir cemaat “Yeni Hıristiyanlar” veya “Conversos” (dönmeler) haline getirildi.
15. yüzyılın başlarında, Friar Vicente Ferrer (Peder Vikente Ferrer) İspanya Yahudilerinin baş düşmanı bir başpiskopos rolünü üstlendi. 1411 yılında, arkasına krallığın desteğini alıp, elinde haçlı bir asa ile sinagogları dolaşarak, ibadet eden Yahudileri bastı ve onların mabetlerine ve kutsallarına tecavüz etti. Hepsini yakıp yıktı. Papaz Vicente Ferrer, Kastilya bölgesindeki sinagoglardan başlayarak tüm ülkeyi dolaştı. Ülkedeki bütün Yahudileri din değiştirmek üzere baskı ve zulüm altına aldı. Ülkenin küçük cemaatleri üzerinde başarılı oldu. 1391 yılından beri mezalime uğrayan Yahudiler sonunda pes ettiler; ve din değiştirmeye başladılar.

Toledo’da bir sinagog (El Transito)
Toledo’daki büyük sinagog 1357 yılında don Samuel ha-Levi Abulafia tarafından inşa ettirildi. Duvarlarının üzerindeki süslemeler ve bezemelerde İbranice yazılar ve mezmurlardan alınan cümleler ve sözler mevcuttu. 1492’de sürgünden sonra sinagog kiliseye dönüştürüldü ve “El Transito” adını aldı. 19. yüzyılda bu bina ulusal bir anıt olarak ilan edildi. 1964 yılında ise İspanya’daki Yahudiler için Tarihi bir müze haline getirildi.
Sürgünden önceki İslam idaresi döneminde 1391’lerden önce Toledo Yahudi Cemaati İspanya’daki en mutlu ve verimli dönemini yaşadı. Birçok zarif sinagog yaptırıldı. Yahudi dini hayatı özgürce canlandı ve gelişti. Abulafia ailesi Toledo’nun en önde gelen yönetici ailelerinden biri haline geldi. Don Samuel’in evinde daha sonraları ünlü İspanyol ressamı El Greco ve ailesi yaşadı.

Yahudilerin gemicilik üzerindeki rolleri
Yahudiler daha henüz Magribi İspanyol devletinin idaresinde iken, Hıristiyan İspanya idaresi ile felsefi, tıbbi ve fen ilimleri konusunda ortak çalışmalar yapıyorlardı. Bu çalışmalar özellikle haritacılık ve astronomi konusunda çok yüksek düzeyde sürdürülmekteydi. Özellikle İspanya ve Portekizin Hıristiyan bölgelerinde son derece ilerleyen gemicilik ve Amerika ile Afrika’yı-Hindistan’ı keşfetme seyahatlerinin gerçekleşme aşamasında Yahudilere özellikle ihtiyaç duyulmaya başlandı.
Çok kapsamlı ve önemli bir dünya haritası 1375ᇡ yılları arasında Mayorka’lı Yahudi haritacı Abraham Cresques ve oğlu Judah tarafından çizildi. Bu çizimler Aragon kralı 4. Pedro için hazırlandı.
Bu harita son derece önemli ve değerli olduğu için 1381 yılında bir kopyası Fransa kralı 6. Charles’a armağan olarak gönderildi.
Kral 4. Pedro Yahudi baba oğulu krallık sarayının himayesi altına aldı. Onlara çok cömert davrandı, Yahudi giysilerinin üzerine madalya taktı.
1387 yılında baba Abraham’ın ölümünden sonra Judah, Aragon’daki kral sarayında yine başharitacı olarak çalışma alanına devam etti. 1391 yılındaki İspanya katliamları sırasında dinini değiştirdi. Bu kez de ünlü bir deniz kaşifi olan Prens gemici Henry’nin özel harikta en önemli astronomlarından biri de (1453񮎻) yılları arasında Salamanca’da yaşayan Abraham ben-Samuel Zakuto idi. Salamanca Üniversitesi’nde astronomi ve astroloji öğreten Zakuto’nun 1473ᇢ arasında kaleme aldığı çok önemli bir astronomi kitabı vardı. Kitabın orjinali İbranice kaleme alındığı halde, günümüzde elde kalan örneği sadece İspanyolca dilinde.
Kendi icadı olan bakır usturlab, astronomi çizimli masalar ve gemicilikle ilgili harita ve tablolar ünlü kaşif Kristof Kolomb tarafından Atlantiği geçerken ve Vasco de Gama tarafından, Afrika’nın etrafından dolaşıp Hindistan’a gittiği keşif seyahatlerde kullanıldı.

devam edecek...