YAHUDİLİKTE TEMEL KAVRAMLAR / İslâm ve Yahudiler {3}

Yusuf BESALEL

İslâm hukukuna göre, Müslümanlar’ın hakimiyetine giren Ehl-i Kitap’tan olan gayrimüslimler, “zımmî” statüsündedir. Belirli bir vergi (cizye) vermek suretiyle rahatça yaşamak ve kendi dinleri üzerine ibadet etmek, ticaret yapmak vs. hakkına sahiptir. Ülke içinde yaşayan insanların tamamının hakları, devlet başkanının güvencesi altındadır. Gayrimüslimler ayrıca farklı giysiler giymek durumundaydılar. Bu statü, Halife Hz. Ömer’e (633뉌) atfedilmektedir. Hz. Ömer tarafından bu anlaşmanın (Omer Akdi) kuralları arasında; Kuran-ı Kerim’e, Hz. Muhammed’e ve Müslümanlığa saygısızlıkta bulunmamak, bir Müslüman’ı dininden döndürmeye çalışmamamk, savaş alanında Müslüman olmayanlara yardım etmemek, Müslüman evlerinden daha yüksek bina ve sinagog inşa etmek vb. gibi yasaklar söz konusuydu.
Hz. Muhammed zamanında (571뉀), Yahudiler, Arap Yarımadası’nın çeşitli yörelerinde uzun zamandan beri yerleşmiş bulunmaktaydılar. Hz. Muhammed Medine’ye 622’de hicret ettiği zaman burada 4000 kadar Yahudi vardı. Bunlar 20 kadar klandan ve Yahudi dinine girmiş Araplar’dan oluşuyordu. Mesianik (Kurtarıcı ile ilgili) beklentileri olmakla beraber, Yahudiler Hz. Muhammed’i son peygamber olarak kabul etmediler. Medine’deki Yahudiler’le Hz. Muhammed’in kabileler bazında yaptığı ayrıntılı sözleşmelere rağmen Yahudilerin ayrıca takınmaya başladıkları uzlaşmaz tutumlar nedeniyle, İslâm kuvvetleri bu kabilerere karşı mücadeleye giriştiler. Medine’deki Banu Kaynuka kabilesi kuşatıldı. Teslim olan bu kabile, Doğu Ürdün’e göç etti. Bundan sonra Banu Nadir kabilesi kuşatıldı. Bu kabile de birkaç hafta direndikten sonra Hayber Kalesi ve Suriye’ye çekildi. Bu arada Banu Kuzayza kabilesinin Mekke’deki İslâm muhalifleri ile gizlice anlaşma yaptıklarının öğrenilmesi üzerine; bu kabilenin de üzerine yüründü, yenilgiye uğratılarak tutsak alındı ve erkeklerinin çoğu idam edilerek ağır bir şekilde cezalandırıldı. 628’de Hz. Muhammed’in önderliğindeki İslâm kuvvetleri Hayber’i de kuşattılar ve yıl sonuna doğru buradaki Yahudi topluluğu da yenildi. Bu şekilde Arap Yarımadası’ndaki Yahudiler’in çoğu yöreyi terketmiş oldu.
Aslında Yahudiler İslâm memleketlerinde korunmuşlardır. 640’te İskenderiye’yi fetheden Ömer-ül Faruk, bu kentte kırkbin Musevi’yi koruması altına almıştır. Abbasi Halifelerinden Ebu Cafer-ül Mansur, Harun-el Reşid, Yahudiler’in hizmetlerinden yararlanmışlardır... Mısır Halifeleri’nden Hafızeddin Allah’ın özel doktoru Ebu Mansur Şemoil bin Hananya ve Selahaddin Eyyubi’nin özel doktoru ünlü filozof Maimonides idi. Müslüman dünya, bin yıl önce doruk noktasındayken bilime büyük katkıda bulundu. Güney ispanya ve Bağdat’ta açılan üniversitelerde Müslüman ve gayri müslim bilimciler özgürce yan yana çalışabildiler.
1099’de Kudüs’te Haçlılar’ın yaptığı korkunç katliamdan sonra Kudüs ancak 1187’de Selahaddin Eyyubi tarafından kurtarıldı. Fetihten sonra İspanyalı Yahudi şairi Yuda Al-harizi şunları yazmıştır: “...Tanrı İsmailoğulları’nın prensi Selahaddin’in ruhunu uyardı; o da ordusu ile Yeruşalayim’i zapteti ve tüm Efraimoğulları’nı kabul edeceğini bildirdi. Şimdi barışın huzurunda yaşıyoruz...”  1520񮏮 arasında hüküm süren Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman da kutsal kentin duvarlarını inşa ettirerek Yahudiler’in büyük saygısını kazandı. 12. yüzyılda Irak’ta 40.000 kadar Yahudi vardı; Yahudiler Müslümanlar’la ticaret, düşünsel ve kısmen yönetim alanlarında bir araya geldiler. Buna karşılık 1130 yıllarında Kuzey Afrika ve İspanyanya’daki Berberi Konfederasyonu Yahudiler’e büyük zulüm uyguladı ve zorla İslâm’a döndürülen binlerce Yahudi uzak diyarlara kaçtı. Ancak Avrupa’daki Yahdiler birçok kez yuvalarından sürülmüş oldukları halde buna benzer bir olay İslâm âleminde yok gibidir. 1678’de Yemen Yahudileri’ne İslâm’ı kabul etmeleri dayatılınca, onlar da Kızıl Deniz kıyısındaki Mauza’ya yerleştiler.
devam edecek...
Kaynakça: "Yahudilik
Ansiklopedisi", Cilt I, II, III
Yusuf Besalel