Los Sefaradis Avlavan el Judeo-Espanyol de mil Modos i Maneras

Klara PERAHYAAlhad pasado el 13 del mez de Mayo fue el dia de las madres . Kuala ke sea la opinyon septika de los pesimistos, este dia es la okazyon de ekspresar un poko de gratitud enverso la ke no solo mos dyo la vida i mos engrandesyo, ma ke syempre (biva komo muerta) sentimos a muestro lado en los momentos de difikultad ...

Judeo-Espanyol
9 Ocak 2008 Çarşamba

Dora NİYEGO

Los Sefaradis avlavan el Judeo-Espanyol de mil modos i maneras, i por tanto, todos se davan a entender kon fasilidad. Kada klasa teniya sus frazes i sus ekspresiones. Kada kategoriya de djente teniyan su manera de avlar, kada uno empleyava sus biervos en kada okasion. Por egzamplio, kuando keriyan ke una djente pezgada se vaygan, las mujeres empleyavan el biervo ‘arematasyon’, los relijiozos diziyan ‘rah’, otras djente diziyan ‘eskova detras la puerta’. Kuando en un lugar no se deviya de avlar muncho, los edukados diziyan ‘silensio’, las mujeres diziyan ‘mudera’ o ‘kayades’, otros empleyavan la ekspresion ‘otro lakirdii.
Todos los Sefaradis  mezmo de la mezma epoka i del mezmo lugar, no avlaron el Judeo-Espanyol de la mezma manera. Munchos karakteristikos komo la edukasion, la klas sosial, la profesion, la edad, el sekso etc influensaron la avla de esta lingua i por esta razon, oy mezmo, egziste diversos nivos del Judeo-Espanyol. La mobilidad jeografika de los Sefaradis, la influensia de las linguas etranjeras i la komunikasyon entre eyos, son otras razones de estos diversos dialektos.
La klasa rabinika edukada en las ‘yeshivas’ o ‘eskolas rabinikas’ empleyavan ekspresiones ebreo-arameas en sus avlas. Los ke resivian esta formasion rabinika djuntos kon sus mujeres i sus ijas i mezmo los maestros de eskola avlavan un Judeo-Espanyol mesklado kon biervos ebraikos.
La klasa alta i media alta ke se yamavan ‘seniores’ era konstituada de komesiantes i grandes bankeros ke, grasias a sus puederes finansieros,  tenian grande influensia sovre espesialamente el Imperio Ottomano, frekuentavan eskolas fransezas o italianas i embiyavan sus ijos a estudiar a la Evropa. Komo el nivo de edukasion de los ‘seniores’ era alto, el Judeo-Espanyol ke avlavan no era abuzado o deformado komo la klasa basha.
La klasa basha o media, kon muy limitados puederes finansieros, teniyan lo mas profesiones komo transporte de merkansias, lavoro de mano i servisio domestiko. Esta djente ke eran lo mas proves, tenian un basho nivo de edukasion i mezmo munchos dentre eyos no savian mezmo meldar i eskrivir. Los miembros de esta klasa deformavan los biervos en avlando, i los diziyan de una manera diferente. Por egzamplio, metiyan diminutivos detras de los nombres de personas komo Esterulucha o Avramachi.
Los Sefaradis frankeados del Oriente konsutuen una klasa diferente de las otras. Estos Sefaradis estudiavan en eskolas ande se ansenyava una lingua evropeana komo franses, italiano, alman o ingles i por esta razon, avlavan un Judeo-Espanyol mesklado kon biervos evropeanos ma, en mezmo tiempo, guadrando el dialekto hispaniko. Por egzamplio, los padres se izyeron jenitores komo en italiano o parientes a la manera franseza.
A las vezes, la lucha linguistika de las klasas sosial se publikava en el periodiko ‘El Jugueton’ de Estambol. Este paragraf tomado de un artikolo del periodiko ‘El Jugueton’,  mos esta amostrando el desdenimiento de los frankeados al uzo de la lingua popular:
‘’En una konversasion ke tuvimos kon una dama de Pera, eya mos disho ke eya detesta el ‘Jugueton’ porke su avla es vulgar i ke en el venten siglo onde la enstruksion i la edukasion vinieron a un nivo alto, kale no solo avlar a la franka ma tambien, kale bivir a la franka. No vamos a dizir a esta sinyora ke muestra gazeta rendio munchos servisios kon su lingua popular'' .
Las mujeres de kaza de un tiempo, ke no tenian dinguna instruksion i no puedian frekuentar dinguna djente instruida porke eran lo mas en kaza, avlavan la lingua de los nonkultivados. Estas mujeres komo no teniyan el derecho de partisipar a la vida relijioza kon los ombres i porke la vida islamika defendiya el kontakto kon los ombres, eran ovligadas a asistir solo  las reuniones femininas. Los biervos i las ekspresiones ke estas mujeres empleyavan, formavan lo mas, la kultura oral. Sus ignoransia del ebreo i sus manko de instruksion, las aziya deformar los biervos. El solo kontakto ke estas mujeres teniyan,era kon vendedores, kon lavanderas, kon karpinteros, la djente ke forman  la klasa basha. Las romansas, las kansiones, los refranes eran lo mas empleyados por estas mujeres.
Los Sefaradis eran konsiente de todas estas diferensia linguistikas kavzadas por la diferensia de sekso, instruksion i de diferentes klasas sosial. Ma, no kale olvidar, ke son estos karakeristikos de la lingua ke den al Judeo-Espanyol su vivasidad i su partikularidad del kosmopolitismo.
Resultado de una investigasion.