Diaspora Yahudileri / Haçlarin Gölgesinde İtalya Yahudileri (1)

İtalya, aynen Almanya gibi 19. yüzyılın sonuna kadar ülkenin birliğini sağlayamamıştı. 10. yy’dan, 13. yy’a kadar İtalya yarımadasının kuzey bölgesi kutsa Roma İmparatorluğuna ait iken, geri kalan en büyük kısım Almanya’ya bağlıydı ama güneyin küçük bir bölümü Papa idaresi tarafından yönetiliyordu. Bir diğer deyişle İtalya çeşitli idarelerin mozağini oluşturuyordu. En güneyde Napoli ve Sicilya iki feodal krallık halindeydi. Kilisenin yönetimi Roma Merkezli Papaya bağlı bölgelerdeydi.
Ayrıca içinde Milano ve Savoy şehirlerinin bulunduğu 6 dükalık vardı. Bunlar şehir devleti statüsündeydiler. Bunların bazıları hanedanlar tarafından yönetirken, dğerleri özerkti. Aralarında en güçlüleri ise Venedik, Cenova ve Floransa’ydı. Özellikle Venedikve Cenova, Akdenizin en gelişmiş ticaret limanlarına sahipti. Bunların sömürgeleri, siyasi ilişkileri ve farklı ülkelerde elçilikleri bile mevcuttu. Bu dükalıklar sürekli rekabet ve savaş içinde yaşarlardı. Bu savaşlar zengin işadamları sayesinde ekonomik olarak desteklenirlerdi. Condottiere adı verilen bu tüccarların hayatı hiçbir zaman düzgün ve rahat olamazdı. Tam tersine sürekli her konuda huzursuz edilirlerdi.
İtalya’nın bu çelişkili idareleri ve görüntüleri altında yaşayan değişik bölgelerdeki Yahudilerin hayatı da aynı şekilde çelişkili bir biçimde akıyordu. Bazı bölgelerde yaşayanlar rahatken, diğer bölgedekiler felaketi yaşıyorlardı. Papaların yönettiği bölgeler olan Aşkenaz (Alman) bölgelerinde yaşayan Yahudiler genellikle en rahat olanlardı. Çünkü yönetici sınıfı aydınlanmış ve entellektüel bir çevreden oluşuyordu. Yahudi karşıtı hareketler kontrol altına alınmıştı. Almanya’nın içinde bulunan antisemitizme bulaşmıyorlar ve etkilenmeye geçit vermiyorlardı.
Ortaçağın sonlarına kadar Yahudiler bu bölgelerdeki ekonomik ve kültürel olarak kalkınma ve genişleme imkanı buldular. Yahudiler genellikle ülkenin en güneyindeki Sicilya adasında yaşıyorlardı.
Bu cemaatler, 9. Yy’dan itibaren hızla gelişmeye başladı. Yahudi kültürü o yüzyıllardan itibaren hatırı sayılır bir üne ve saygınlığa ulaştı. Ülkenin kuzeyinde ve ortasında özellikle Roma’da en eski ve kalabalık Yahudi cemaati bulunuyordu. Bu cemaatin varlığı M.Ö. 2. yy'a kadar dayanıyordu.
Diğer organize cemaatler ise Floransa, Mantua, Ferrara, Venedik, Padova ve Ancona’daydı. En kuzeydeki Yahudi cemaati ise Almanya’dan 14. Yüzyılda kovalanan göçmenlerdi.
İtalya’da yaşayan Yahudilerin, Fransız- Alman Yahudileri kadar yüksek ekonomik kapasiteleri yoktu. Bunlar küçük ve iyi nam sahibi orta sınıf bankerleriydiler. Hıristiyanların onlarla ticaret yapmasına izin verilmezdi. Bu devrim 14. yy'a kadar sürdü. Medici ailesinin yönetimindeki Floransa’nın o dönemden itibaren Yahudilerin desteklemesiyle dış ticarete atıldılar. Doğu ile olan ilişkiler geliştikçe, Yahudiler özellikle ipek ticareti konusunda bir numaraya yükseldiler.
Tam o dönemde başlayan Rönesans dönemi (yeniden doğu) ile birlikte kültürel olarak da hızla gelişmeye başladılar. Ülkenin tüm halkıyla birlikte Yahudiler de bu her konudaki gelişimden paylarını aldılar. Bu dönemde Yahudi din çevresi, rönesans kültürü ile harmanlanarak müthiş bir kültürel sentez oluşturdu. Bu yükseliş aynen İspanya’daki Yahudi’lerin Altın Çağı’na ve İskenderiye dönemlerindeki yükselişe benzemişti.
15. yy’ın sonunda Güney İtalya İspanya’nın eline geçti. Önce Müslüman Arapların, sonra Normanların yönetiminde olan Sicilya krallığında yaşayan  Yahudiler için krallık İspanyol yönetimine girince felaket dönemi başladı. 1492’de İsabella ve Ferdinand tarafından imzalan kovuluş fermanı (expulsion) Sicilya Yahudilerini de kapsıyordu. 40.000 kişilik Yahudi cemaati tüm mallarına ve paralarına el konduktan sonra Sicilya’dan kovuldular. Önemli bir çoğunluk Napoli krallığına sığınırken, diğerleri Kuzey Afrika ve Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasına yerleştiler. Özellikle İstanbul ve Selanik merkez alındı. Sardunya adasındaki Yahudiler de aynı dönemde kovuldular.
Napoli krallığına göç eden Sicilyali Yahudiler, İspanyol Yahudileri ve Marranolar birkaç yıl sonra İspanyanın Napoliyi de topraklarına katmasıyla yine aynı akibete uğradılar.
1515 yılında 200 çok zengin ve ön planda olan Yahudi ailesi hariç tüm Yahudiler Napoliden kovuldular. Kalan 200 aile ise saraya verilecek çok ağır vergileri ödemek koşuluyla ülkede kalabildiler. Fakat 1541 yılında yeniden çıkan bir yasa ile Cemaat tamamen yıkıldı. Ondan sonraki 300 yıl boyunca Napolide hiçbir Yahudi izi ve yaşamına rastlanılmadı. 300 yıl sonra Baron Karl Von Rothschild orada ailesi ile birlikte bir banka kurdu ve Yahudi varlığını yeniden başlattı.
devam edecek...