UZOS... UZANSAS... KOSTUMBRES...

Epicure, el grande filizofo Grego tyene dicho: “Los uzos i uzansas azen la vida mas dulse, mas fasil en dando al ombre un “antrenamyento” ke limita la kanserya i el reselo. Eyos mos permeten de egzekutir syertos aktos, kaji sin pensar. Ma, l`importante es de posedar los buenos i arrondjar los negros...”Coya DELEVİ

Judeo-Espanyol
9 Ocak 2008 Çarşamba
El sujeto a primera vista, parese ordinaryo, simple, ke no vale mizmo la pena de aprofondirlo. No me imajino kualkyer, inkapavle de responder, si le demando kualo es uzansa. Enteresandome remarki ke, en realidad no es una konsepsyon “superfisyala” (yüzeysel). Okupa afilu un lugar importante en el estudyo de la ”Psikolojiya.” No tengo entisyon de tokar a este aspekto, no syendo una otoridad en el domeno. Puedo solamente permeterme de relatar syertas observasyones, eksperyensas personal.
Kualo es uzo, uzansa, kostumbre?... En realidad, son nosyones de sinyifikasyon ancha, kaji sinonimas. Se emplean tambyen komo kostumbres, uzos tradisyonal i relijyozos, de los kualos no penso tratar aki. En su senso simple, uzansas, o si preferash “abitud”, forman una grande parte de los aktos, komportamyentos mas o menos regolar ke kumplimos, sin pensar muncho. Se ganan kon los anyos, i se enganchan tan fuerte, ke kon tyempo devyenen kaji la sigunda de la persona.
Bazikamente, el fakto de posedar abitudes (alışkanlık) es una buena koza. Mos fasilitan la vida de kada diya, en azyendo muy frekuente los mizmos djestos o aktos... İmajinad ke si deviyamos kada vez, de muevo inventar por egzempyo: la manera de atar la kravata, o de vestirmos kalsas, de kozer el kafé ets...La vida iva ser un problema permanente!!... Dunke, la uzansa o abitud, da al “adulto” un otomatismo ke le aze ganar tyempo. Siguro, seriya maraviya de pueder kontrolarlas, i utilizar las “profitavles”. Alora, konkluzyon: la vida organizada tyene sus abitudes, sus uzos. Estamos d’akordo o no?...
Agora aboltaremos el “medalyon”, i analizaremos la otra facha. En vezes tengo la impresyon ke kon los anyos mos estamos azyendo “dependyentes” (bağımlı), por no dezir esklavos, de muestras uzansas. Eyas mos estan dirijendo, komo si fueran muestros “kapos”, i no servideras!..Entrando en edad, i kon un poko de haraganud, no estamos muy dezeozos de alesharmos de eyas, ke dezish??.. Egzaktamente komo disho Jonathan Swift, autor del famozo ”Viajes de Gulliver”: “A mezura ke pujan las abitudes, amengua l’independensya de la persona.” Me akodri de mi kerida Madre (b.m), ke demanyana, alevantar de kama, i oras de tadre beviya una tasa grande de kafé turko. Mozotros kon tyempo mos ambezimos el nescafé, o otras savores. Ma, eya no pudimos, afilu por hatir, azerle trokar el kafé turko, i de su vida bevyo solo esto.
En vezes me demando: es ke se puede dar un poko de “elastisidad” a la organizasyon de muestra vida? Deshar syertas ideas, i abitudes vyejas? Azer esforsos de entender los mansevos, si afilu no achetamos de korason sus ideas? Aki un egzempyo: la manseves de agora, apenas los 20 anyos, keren morar solos, o partajar kon amigos los gastes de una kaza de “selibateryo”. Esto lo vimos anyos antes en Israel..Aktualmente, no solo los ijos, i las ijas keren espartirsen de la kaza familyal, antes mizmo de kazar. Seya los djenitores, seya los avuelos, no estamos prontos a “dijerar” este kompromizo. Seriya ermozo de topar una linya medyana. Ansi se puede alkansar a una armoniya relativa, adaptarmos a la vida “moderna”, a los muevos uzos i enventos. En una manera a tener mas muncho lugar en la vida de los mansevos, de los ijos i inyetos. En kurto, no ser konsiderados komo “Dinozores.”
Keridos amigos, de ande, ande vine!.. Por no atagantarvos en esta kalor, perkuri a dar un tono de “fanteziya” al teksto. Ma, me parese ke en serka vamos a tornar a este sujeto ke es bastante ondo. Eskapando, un konsejo: “No permetash a syertas abitudes de komandarvos, ma, no abandonesh la uzansa de “meldar”... Es ansi ke puedo azer moabet kon vozotros...