Sara YANAROCAKİberya Yahudileri`nin kovulmaları Yahudi tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Bundan sonra büyük ve parlak bir kültürün sahipleri olarak bu Yahudiler faaliyetlerini geniş ölçüde Selanik, İstanbul, İzmir ve İsrail ülkesine doğru yoğunlaştırdılar. Osmanlı topraklarında önemli sanayiler kurdular. Özellikle top ve silah imal
Yusuf BESALEL
Son yıllarda Kutsal Kitap'a yönelik bir edebi yaklaşım oluşturma konusunda giderek artan bir ilgi gözlemlenmektedir. Bu görüşe göre, metnin toplam oluşumu ve sanatsal birliği vurgulanır ve geleneksel eleştirmenlerin uyguladığı kesitlere ayırma yöntemine itibar edilmez.
Bu yaklaşımı uygulayanların ortak duygusu; "makaslama ve yapıştırma" tarzındaki bilimsel tatbikatın tamamen geçerliliğini yitirdiği ve bu tatbikatın başarıları ne denli önemli olursa olsun, sınırlı olduklarıdır. Zira bilim adamları bütünün öğeleri arasındaki ilişkileri görmezlikten gelmiş ve son şekli bağdaştırıcı olarak görmemişlerdir. Bu nisbeten yeni eğilim, Kutsal Kitap şiirselliğinde birçok derin araştırma doğurmuş ve Kutsal Kitap şiirselliğinde özellikle anlatı tarzına ve paralelliğe dikkat edilmiştir. Kutsal Kitap’la ilgili araştırmalar yapan ilk bilim adamları; Yisraeloğulları'nın mazisini şekillendirdikleri vakit, Kutsal Kitap'tan aldıkları öğelerin haricinde bu ulusun çağdaş kültürel çevresi hakkında bir bilgiye sahip değillerdi. Bu boşluk, genellikle varsayımlarda ve spekülasyonda bulunmak suretiyle kapatılmaya çalışılıyordu. 19. ve 20. yüzyılda gerçekleştirilen arkeolojik keşifler, işlerin aksayan bu yönünü düzeltti. Erets Yisrael'de Hazor, Megiddo, Samaria, Yeruşalayim ve Lahiş gibi Kutsal Kitap'ta adı geçen önemli yerleşim bölgelerinde yapılan kazılar; kraliyet saraylarının mimarisini, ortak yerleşime açık konutları, surları, kurban sunaklarını ve mukaddes yerleri, su depolarını, gıda araçlarını, silahları, zirai aletleri ve kültlere ait cisimleri ortaya çıkararak Yisraeloğulları toplumunu ve onlardan evvelki Kenaanlılar’ı tasvir etmeyi kolaylaştırmıştır. Yisraeloğulları ile ilgili sadece birkaç yazılı evrak bulunabilmiştir. Çünkü muhtemelen yazı yazılacak şeyler dayanıksızdı. Bununla beraber; Mısır'da, Mezopotamya'da, Suriye'de ve Anadolu'da geriye kalan malzemenin yansıttığı kültüre ait yazılı belgeler de mevcuttur. Bunlar, eski kütüphanelerde muhafaza edilmişler veya abidelerin üzerinde kazınmışlardır. Bu metinler; eski Yakın Doğu'da yaşamış olan insanların tarihini, lisanlarını ve edebiyatlarını gün ışığına çıkarmıştır. Bu eski dillerin çözülmesi ile Semitik lisanlar bilimine müthiş bir katkı sağlanmış ve Kutsal Kitap İbranicesi’nin anlaşılmasına geniş ölçüde yardımcı olunmuştur. Kısa bir zaman sonra, eski Yisrael'de mevcut olan tüm edebi şekillerin ve türlerin paralellerinin komşu kültürlerde de bulunduğu ortaya çıkmıştır. Bu da hayret verici birşey değildi. Çünkü Yisraeloğulları, Mısır ve Mezopotamya medeniyetleri doruk noktalarına ulaştıktan sonra bir ulus olarak ortaya çıkmışlardı. Dolayısıyla bunun bir zamanlar tüm bölgeye hakim olan bir kültürün bir alt katmanı mı, yoksa yüzyıllar içinde her iki tarafın birbirinden ödünç aldığı bir kültür mü olduğunu söylemek güç olmaktadır.
devam edecek....
Kaynakça: "Yahudilik Ansiklopedisi", Cilt I, II, III Yusuf Besalel
