Birkaç örnek bu paralellikleri ortaya koymakta yeterli olacaktır. Mezopotamya yazılarıyla yazılmış altıdan fazla hukuksal külliyat keşfedilmiş olup; bunların çoğu Kutsal Kitap'taki yasama ile çarpıcı benzerlikler göstermektedirler. Örneğin Çıkış, 21: 28- 32'deki vaka, içeriği itibarıyla zararlarla ilgili klasik bir misaldir. Yapı ve stil olarak Hammurabi'nin ünlü yasalar külliyatında da benzeri tarihsel bir bölüm olduğu ve bunun, Kutsal Kitap'taki yasalar külliyatına benzer bir tarzda sonuçlandığı dikkatlerden kaçmamıştır. Kutsal Kitap'taki yasaların özgünlüğü; bunların tamamen Tanrısal menşeli oluşundan ve bir külte ait veya bir dinsel çevreye ait bir nitelik ayırımı içermeyerek, daha ziyade ikisini bir kütlede toplayışından kaynaklanmaktadır. Suriye'nin kuzeyindeki Ugarit kentinde eski Kenaan edebiyatına ait bulguların keşfedilmesi; Kutsal Kitap'taki şiirselliğin dilinin, içerdiği mecazların, şeklinin ve motiflerinin çoğunu Kenaanlılar'dan aldığını ortaya koymuştur. Kutsal Kitap'taki Mezmurlar da, eski Mısırlılar'ın ve Mezopotamyalılar'ın makamları ve duaları ile birçok paralellikler gösterir. Kutsal Kitap'taki dindeki Yisraeloğulları ve Tanrı arasındaki ahite ilişkin temel kavram; Yakın Doğu'daki anlaşmaların şekli ve içeriği tarafından da aydınlatılabilmektedir.
Özellikle Tesniye Kitabı'nda rastlanılabileceği gibi; siyasal birimler arasındaki sadakatın tescil edilmesinin Yisraeloğulları tarafından Tanrı ve insan arasındaki dinsel platforma taşındığı anlaşılmaktadır. Kutsal Kitap ile Mezopotamya edebiyatı arasındaki en belirgin paralelliklerden birisi de; Yaratılış ve özellikle, en yoğun şekliyle Gılgamış Destanı'nda anlatıldığı gibi, Tufan konuları iledir. Senaryoları ve dillerinin arasındaki benzerliklerin haricinde; Kutsal Kitap'taki öykü, ahlaki ve öğretici yönleri açısından önemli ölçüde değişiktir. Kutsal Kitap, büyü, falcılık ve astroloji konularında hiçbir bilgi içermez. Fakat bu gibi şeyler, başka kültürlerde boldur. Bu da, Kutsal Kitap'ın putataparların doğaüstü güçlerle ilişki tarzına karşı hiçbir hoşgörü göstermediğini kanıtlamaktadır. Yahudilik'te Kutsal Kitap: Çıkış'tan İkinci Tapınak dönemine dek, Kutsal Kitap'ın eski Yisraeloğulları üzerindeki etkisi, özellikle Tora'nın emirlerine bağlılık şeklinde görülebilir. Bundan sonra, "bir gelenekler zincirinin" gelişmesi ile birlikte, Yahudi yaşamı, giderek Yazılı Yasa tarafından takviye edilen ve hayatiyet kazandırılan Sözlü Yasa tarafından yönlendirilir oldu. Kutsal Kitap'ın Rabinik yorumundan iki akım doğdu: Birincisi, Tora'dan kökenini alıyor ve Yahudiliğin temellerini dinsel- hukuksal bir tarzda belirliyordu; buna 613 Emir ("Mitsvot") üzerine kurulu "Alaha" deniyordu. İkincisi de menkibelere ve hayal gücüne dayalıydı ve bu da, "Agada"nın ve "Midraş"ın doğuşunu sağlamıştı; bu her hafta Tora'dan ve Peygamberler bölümünden sinagoglarda okunan metinleri ve Kutsal Kitap'ın diğer birçok kısmını da işliyordu. Rabinik yasalar; Şabat'ın ve dini bayramların nasıl uygulanacağını tarif ediyor, günlük yaşamın beşikten mezara tüm cephelerini kapsayan kurallar içeriyordu ve her "mitsva" da, Tora'da yerini buluyordu. Midraş edebiyatı, Kutsal Kitap'taki herhangi bir metindeki "yalın" anlamın ötesine uzanıyordu ve böylece Yahudi inancına önemli bir güdüm sağlıyor ve geniş bir menkibe, fıkra, folklor kaynakçası oluşturduğu gibi, Yahudi mistik geleneği olarak bilinen "Kabala" için de malzeme temin ediyordu. Helenistik dönemde ise, Kutsal Kitap ve laik Yunan kültürünü birleştirme çabaları sarfedildi. Bu kısa dönemli eğilimin ilk önemli neticesi Septuagint olmuştur. Bunun sayesinde Tora; Yahudi olmayanlar arasında "yasa" (Nomos") veya "Pentakök" olarak tanınmaya başlandı. Aynı şekilde Helenistik Yahudilik, Kutsal Kitap konulu ilk efsane türü şiirleri veya drama türü eserleri vermeye başlamıştır.
devam edecek....
Kaynakça: "Yahudilik Ansiklopedisi", Cilt I, II, III Yusuf Besalel
